เมนู

12. ทกฺขิณาวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา

[376] มหาปชาปติโคตมีติ เอตฺถ โคตมีติ ตสฺส โคตมโคตฺตโต อาคตํ นามํ, มหาปชาปติ ปน คุณโตฯ ตํ วิวริตุํ, ‘‘นามกรณทิวเส ปนสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ มหติํ อุฬารํ ปชํ ชนนโปสเนหิ ปริรกฺขตีติ มหาปชาปติฯ ปริโภควเสน น หญฺญตีติ อหตํฯ สิปฺปิกานนฺติ ตนฺตวายานํฯ วายนฏฺฐานนฺติ วีนฏฺฐานํฯ ตานิ มํ น โตเสนฺติ กายิกสฺส ปุญฺญสฺส อภาวโตฯ เตนาห – ‘‘สหตฺถา กตเมว มํ โตเสตี’’ติฯ ปิสิตฺวา นิพฺพตฺตนํ กตฺวาฯ โปเถตฺวาติ สุขุมภาวาปาทนตฺถํ ธนุเกน เนตฺวาฯ กาลานุกาลญฺจ ธาติคณปริวุตา คนฺตฺวา เวมโกฏิํ อคฺคเหสิ เอกทิวสนฺติ อธิปฺปาโยฯ เอวญฺหิ ‘‘เอกทิวสํ ปน…เป.… อกาสี’’ติ ปุริมวจเนน ตํ น วิรุชฺเฌยฺยฯ

ฉ เจตนาติ ฉพฺพิธา เจตนาฯ น หิ ตา ฉเยว เจตนาติฯ สงฺเฆ โคตมิ เทหิ…เป.… สงฺโฆ จาติ อิทเมว สุตฺตปทํฯ สงฺเฆ โคตมิ เทหีติ สงฺฆสฺส ทานาย นิโยเชสิ, ตสฺมา สงฺโฆว ทกฺขิเณยฺยตโรติ อยเมเวตฺถ อตฺโถฯ ยทิ เอวนฺติอาทินา ตตฺถ พฺยภิจารํ ทสฺเสติฯ ราชมหามตฺตาทโยติอาทินา ตตฺถ พฺยติเรกโต นิทสฺสนํ อาหฯ มหนฺตตรา ภเวยฺยุนฺติ อานุภาวาทินา มหนฺตตรา ภเวยฺยุํ, น จ ตํ อตฺถีติฯ ตสฺมาติ ยสฺมา คุณวิสิฏฺฐเหตุกํ ทกฺขิเณยฺยตํ อนเปกฺขิตฺวา อตฺตโน ทียมานสฺส ทาปนํ ลภติ, ตสฺมาฯ มา เอวํ คณฺหาติ สมฺมาสมฺพุทฺธโต สงฺโฆว ทกฺขิเณยฺโย’’ติ มา คณฺหฯ

ตตฺถ นิจฺฉยสาธกํ สุตฺตปทํ ทสฺเสนฺโต, ‘‘นยิมสฺมิํ โลเก…เป.… วิปุลผเลสิน’’นฺติ อาหฯ สฺวายมตฺโถ รตนสุตฺเต (ขุ. ปา. 6.3; สุ. นิ. 226), ‘‘ยํ กิญฺจิ วิตฺต’’นฺติ คาถาย, อคฺคปสาทสุตฺตาทีหิ (อิติวุ. 90) จ วิภาเวตพฺโพติฯ เตนาห – ‘‘สตฺถารา อุตฺตริตโร ทกฺขิเณยฺโย นาม นตฺถี’’ติฯ

โคตมิยา อนฺติมภวิกตาย ทานสฺส ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย อนุปฺปาทนโต น ตํ ครุตรํ สงฺฆสฺส ปาทาปเน การณนฺติ อาห – ‘‘ปจฺฉิมาย ชนตายา’’ติอาทิฯ วจนโตปีติ ตสฺส วตฺถยุคสฺส สตฺถุ เอว ปฏิคฺคหณาย วจนโตปิฯ เตนาห ‘‘น หี’’ติอาทิฯ

สตฺถา สงฺฆปริยาปนฺโนว อีทิเส ฐาเน อคฺคผลฏฺฐตาย อฏฺฐ-อริยปุคฺคลภาวโต, สเจ ปนสฺส น สยํ สงฺฆปริยาปนฺนตา, กถํ สงฺเฆ ปูชิเต สตฺถา ปูชิโต นาม สิยาติ อธิปฺปาโยฯ ตีณิ สรณคมนานิ ตโย เอว อคฺคปสาทาติ วกฺขตีติ อธิปฺปาโยฯ อภิเธยฺยานุรูปานิ หิ ลิงฺควจนานิฯ น รุหติ อยาถาวปฏิปตฺติภาวโต, น คิหิเวสคฺคหณาทินา คิหิภาวสฺส ปฏิกฺขิปิตตฺตาฯ น วตฺตพฺพเมตํ ‘‘สตฺถา สงฺฆปริยาปนฺโน’’ติ สตฺถุภาวโตฯ