9. อรณวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา

[323] เคหสฺสิตวเสนาติ กิเลสนิสฺสิตวเสน อนุโรธวเสนฯ เนว อุกฺขิเปยฺยาติ น อนุคฺคณฺเหยฺยฯ น อวกฺขิเปยฺยาติ เคหสฺสิตวเสน วิโรธวเสน น นิคฺคณฺเหยฺยฯ อนุโรเธน วินา สมฺปหํสนวเสน ยถาภูตคุณกถนํ เนวุสฺสาทนา วชฺชาภาวโต; ตถา วิโรเธน วินา วิเวจนวเสน ยถาภูตโทสกถนํ น อปสาทนํฯ สภาวเมวาติ ยถาภูตสภาวเมว กสฺสจิ ปุคฺคลสฺส อนาเทสกรณวเสน กเถยฺย, เสยฺยถาปิ อายสฺมา สุภูติตฺเถโรฯ วินิจฺฉิตสุขนฺติ, ‘‘อชฺฌตฺตํ อนวชฺช’’นฺติอาทินา วิเสสโต วินิจฺฉิตสุขาย โหติฯ ปรมฺมุขา อวณฺณนฺติ สฺวายํ รโหวาโท เปสุญฺญูปสํหารวเสน ปวตฺโต อิธาธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ปิสุณวาจนฺติ อตฺโถ’’ติฯ ขีณาตีติ ขีโณ, โย ภาสติ, ยญฺจ อุทฺทิสฺส ภาสติ, ทฺเวปิ หิํสติ วิพาธตีติ อตฺโถ, ตํ ขีณวาทํฯ สฺวายํ ยสฺมา กิเลเสหิ อากิณฺโณ สํกิลิฏฺโฐ เอว จ โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ – ‘‘อากิณฺณํ สํกิลิฏฺฐํ วาจ’’นฺติฯ เตน อวสิฏฺฐํ ติวิธมฺปิ วจีทุจฺจริตมาหฯ อธิฏฺฐหิตฺวาติ, ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ อชฺโฌสายฯ อาทายาติ ปคฺคยฺหฯ โวหเรยฺยาติ สมุทาจเรยฺยฯ โลกสมญฺญนฺติ โลกสงฺเกตํฯ

[324] อารมฺมณโต สมฺปโยคโต กาเมหิ ปฏิสํหิตตฺตา กามปฏิสนฺธิ, กามสุขํฯ เตนาห ‘‘กามูปสํหิเตน สุเขนา’’ติฯ สทุกฺโขติ วิปากทุกฺเขน สํกิเลสทุกฺเขน สทุกฺโขฯ ตถา สปริฬาโหติ วิปากปริฬาเหน เจว กิเลสปริฬาเหน จ สปริฬาโหฯ

[326] วฏฺฏโต นิสฺสริตุํ อทตฺวา ตตฺเถว สีทาปนโต มิจฺฉาปฏิปทาภาเวน สตฺเต สํโยเชตีติ สํโยชนํ, วิเสสโต ภวสํโยชนํ ตณฺหาติ อาห ‘‘ตณฺหาเยตํ นาม’’นฺติฯ น ตณฺหาเยว มานาทโยปิ สํโยชนตฺตํ สาเธนฺติ นาม สพฺพโส สํโยชนโต สุฏฺฐุ พนฺธนโตฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อวิชฺชานีวรณานํ, ภิกฺขเว, สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนาน’’นฺติ (สํ. นิ. 2.125-126)ฯ

อิมํ จตุกฺกนฺติ, ‘‘เย กามปฏิสนฺธิสุขิโน โสมนสฺสานุโยคํ อนุยุตฺตา, เย อตฺตกิลมถานุโยคํ อนุยุตฺตา’’ติ เอวมาคตํ อิมํ จตุกฺกํ นิสฺสายฯ ‘‘เอตทคฺเค ฐปิโต’’ติ, วตฺวา ตํ นิสฺสาย ฐปิตภาวํ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ, ‘‘ภควโต หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อุสฺสาทนาอปสาทนา ปญฺญายนฺติ ตถาคเตน วิเนตพฺพปุคฺคลวเสน ธมฺมเทสนาย ปวตฺเตตพฺพโตฯ อยํ ปุคฺคโล…เป.… อาจารสมฺปนฺโนติ วา นตฺถิ ปเรสํ อนุทฺเทสกวเสน ธมฺมเทสนาย ปวตฺตนโตฯ

[329] ปรมฺมุขา อวณฺณนฺติ นินฺทิยสฺส โทสสฺส นินฺทนํฯ น หิ กทาจิ นินฺทิโย ปสํสิโย โหติ, ตํ ปน กาลํ ญตฺวาว กเถตพฺพนฺติ อาห, ‘‘ยุตฺตปตฺตกาลํ ญตฺวาวา’’ติฯ ขีณวาเทปิ เอเสว นโย ตสฺส รโหวาเทน สมานโยคกฺขมตฺตาฯ

[330] ฆาตียตีติ วธียติฯ สทฺโทปิ ภิชฺชติ นสฺสติ, เภโท โหตีติ อตฺโถฯ เคลญฺญปฺปตฺโตติ เขทํ ปริสฺสมํ ปตฺโตฯ อปลิพุทฺธนฺติ โทเสหิ อนนุปติตํฯ