ตตฺถ ทฺวาทสายตนวเสเนว มาติกํ ฐเปสีติ โลกิยานิ ทฺวาทสายตนานิ เอว สนฺธาย มาติกํ ฐเปสิ, ยถา ตีสุ สุตฺเตสุ ขนฺธวเสน วิภตฺตํ, เอวํ ยทิ ภควตา อิธาปิ วิภชนํ อิจฺฉิตํ สิยา, ตถา วิภเชยฺย, ยสฺมา ปน ตถา อวิภชิตฺวาว คนฺธกุฏิํ ปวิฏฺโฐ, ตสฺมา ทฺวาทสายตนวเสเนเวตฺถ วิภชนํ ภควตา จ อธิปฺเปตนฺติ นยคฺคาเห ฐตฺวา เถโร วิภชิฯ เตนาห – ‘‘นยํ ปฏิลภิตฺวา เอวมาหา’’ติฯ ภาริยํ กตนฺติ ทุกฺกรํ กตํฯ อปเท ปทํ ทสฺสิตํ อากาเส ปทํ กตํ สาธารณสฺส อตฺถสฺส วิสิฏฺฐวิสยตาย ทสฺสิตตฺตาฯ นิกนฺติวิญฺญาณนฺติ นิกนฺติตณฺหาย สมฺปยุตฺตํ วิญฺญาณํ, ‘‘ฉนฺทราคปฺปฏิพทฺธํ โหตี’’ติ วจนโตฯ มโนติ ภวงฺคจิตฺตํ มโนทฺวาริกชวนานํ ทฺวารภูตํฯ

[283] ปตฺถนาวเสน ฐเปสีติ ปตฺถนาวเสน จิตฺตํ ปวตฺเตสิฯ

มหากจฺจานภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา

สมตฺตาฯ

4. โลมสกกงฺคิยภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนา

[286] ฆนนิจิตโลโม โลมโส, อยํ ปน อปฺปตาย โลมสโกติ อาห – ‘‘อีสกโลมสาการตายา’’ติ, โลมสโก องฺคิโก โลมสกกงฺคิโย, ปฐโม ก-กาโร อปฺปตฺโถ, ทุติยํ ปน ปทวฑฺฒนเมวฯ รตฺตกมฺพลสิลายนฺติ รตฺตกมฺพลวณฺณสิลายํฯ โอรุยฺหาติ อากาสโต โอตริตฺวาฯ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ทินฺนลาภสกฺการสฺส อสาทิยนโต มนุสฺสปเถ น วสนฺติฯ

ทสหิ จกฺกวาฬสหสฺเสหีติ นิสฺสกฺกวจนโต อาคนฺตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ สนฺนิปติตาหิ เทวตาหีติ กรณวจนํฯ ปญฺญาปโยคมนฺทตาย ปฏิวิชฺฌิตุํ อสกฺโกนฺตานํ เทวานํ ญาณสฺส ติกฺขวิสทภาวาปาทเนน สมุตฺเตเชตุํ สํเวคชนนตฺถํ…เป.… อภาสิฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ เทวสนฺนิปาเต, ติสฺสํ วา เทสนายํฯ เทวตฺตสฺสาติ เทวภาวสฺส, ทิพฺพสมฺปตฺติยาติ อตฺโถฯ ภทฺเทกรตฺตสฺส สุตฺตสฺส เอตาติ ภทฺเทกรตฺติยาฯ

สวนมุเขน พฺยญฺชนโส อตฺถโส จ อุปธารณํ อุคฺคณฺหนนฺติ อาห – ‘‘ตุณฺหีภูโต นิสีทิตฺวา สุณนฺโต อุคฺคณฺหาติ นามา’’ติฯ วาจุคฺคตกรณํ ปริยาปุณนนฺติ อาห – ‘‘วาจาย สชฺฌายํ กโรนฺโต ปริยาปุณาติ นามา’’ติฯ

คนฺถสฺส ปริหณํ ธารณํ, ตํ ปน ปเรสุ ปติฏฺฐาปนํ ปากฏํ โหตีติ อาห – ‘‘อญฺเญสํ วาเจนฺโต ธาเรติ นามา’’ติฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ

โลมสกกงฺคิยภทฺเทกรตฺตสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา

สมตฺตาฯ

5. จูฬกมฺมวิภงฺคสุตฺตวณฺณนา

[289] องฺคสุภตายาติ องฺคานํ หตฺถปาทาทิสรีราวยวานํ สุนฺทรภาเวนฯ ยํ อปจฺจํ กุจฺฉิตํ มุทฺธํ วา, ตตฺถ โลเก มาณวโวหาโร, เยภุยฺเยน สตฺตา ทหรกาเล สุทฺธธาตุกา โหนฺตีติ วุตฺตํ, ‘‘ตรุณกาเล โวหริํสู’’ติฯ อธิปติตฺตาติ อิสฺสรภาวโตฯ

สมาหารนฺติ สนฺนิจยํฯ ปณฺฑิโต ฆรมาวเสติ ยสฺมา อปฺปตเรปิ พฺยยมาเน โภคา ขียนฺติ, อปฺปตเรปิ สญฺจยมาเน วฑฺฒนฺติ, ตสฺมา วิญฺญุชาติโก กิญฺจิ พฺยยํ อกตฺวา อยเมว อุปฺปาเทนฺโต ฆราวาสํ อนุติฏฺเฐยฺยาติ โลภาเทสิตมตฺถํ วทติฯ

ธนโลเภน…เป.… นิพฺพตฺโตฯ โลภวสิกสฺส หิ คติ นิรโย วา ติรจฺฉานโยนิ วาฯ วุตฺตญฺเหตํ – ‘‘นิมิตฺตสฺสาทคถิตํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺฐติ อนุพฺยญฺชนสฺสาทคถิตํ วาฯ ตสฺมิํ สมเย กาลงฺกเรยฺย, ทฺวินฺนํ คตีนํ อญฺญตรํ คติํ วทามิ – นิรยํ วา ติรจฺฉานโยนิํ วา’’ติ (สํ. นิ. 4.235)ฯ นิรเย นิพฺพตฺติสฺสติ กโตกาสสฺส กมฺมสฺส ปฏิพาหิตุํ อสกฺกุเณยฺยภาวโตฯ

ปตฺตกฺขนฺธอโธมุขภาวํ สนฺธาย ‘‘โอนาเมตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ พฺราหฺมณจาริตฺตสฺส ภาวิตตํ สนฺธายาห ‘‘พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต’’ติฯ ตํ ปวตฺติํ ปุจฺฉีติ สุตเมตํ มยา, ‘‘มยฺหํ ปิตา สุนโข หุตฺวา นิพฺพตฺโต’’ติ, เอตํ โภตา โคตเมน วุตฺตนฺติฯ กิมิทํ วุตฺตนฺติ อิมํ ปวตฺติํ ปุจฺฉิฯ

ตเถว วตฺวาติ ยถา สุนขสฺส วุตฺตํ, ตเถว วตฺวาฯ อวิสํวาทนตฺถนฺติ, ‘‘โตเทยฺยพฺราหฺมโณ สุนโข ชาโต’’ติ อตฺตโน วจนสฺส อวิสํวาทนตฺถํ, วิสํวาทนาภาวทสฺสนตฺถนฺติ อธิปฺปาโยฯ