8. นฬกปานสุตฺตวณฺณนา

[166] ยตฺถ โพธิสตฺตปมุโข วานโร นฬเกน ปานียํ ปิวิ, สา โปกฺขรณี, ตสฺสามนฺโต ภูมิปฺปเทโส, ตตฺถ นิวิฏฺฐคาโม จ ‘‘นฬกปาน’’นฺเตว ปญฺญายิตฺถ, อิธ ปน คาโม อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘นฬกปาเนติ เอวํนามเก คาเม’’ติฯ อิทานิ ตมตฺถํ อาคมนโต ปฏฺฐาย ทสฺเสตุํ ‘‘ปุพฺเพ กิรา’’ติ อารทฺธํฯ ปญฺญวาติ อิติกตฺตพฺพตาย ปญฺญาย ปญฺญวาฯ

ถูลทีฆพหุลภาเวน มหตีหิ ทาฐิกาหิ สมนฺนาคตตฺตา มหาทาฐิโกฯ ‘‘อุทกรกฺขโส อห’’นฺติ วตฺวา วานรานํ กญฺจิ อมุญฺจิตฺวา ‘‘สพฺเพ ตุมฺเห มม หตฺถคตา’’ติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตุมฺเห ปน สพฺเพ ขาทิสฺสามี’’ติ อาหฯ ธมิ…เป.… ปิวิํสูติ โพธิสตฺเตน คหิตนโฬ อนวเสโส อพฺภนฺตเร สพฺพสนฺธีนํ นิพฺพาเธน เอกจฺฉิทฺโท อโหสิฯ เนว มํ ตฺวํ วธิสฺสสีติ อุทกรกฺขส ตฺวํ วธิตุกาโมปิ มม ปุริสถาเมน น วธิสฺสสิฯ

เอวํ ปน วตฺวา มหาสตฺโต ‘‘อยํ ปาโป เอตฺถ ปานียํ ปิวนฺเต อญฺเญปิ สตฺเต มา พาธยิตฺถา’’ติ กรุณายมาโน ‘‘เอตฺถ ชายนฺตา นฬา สพฺเพ อปพฺพพนฺธา เอกจฺฉิทฺทาว โหนฺตู’’ติ อธิฏฺฐาย คโตฯ เตนาห ‘‘ตโต ปฏฺฐายา’’ติอาทิฯ

[167] อนุรุทฺธปฺปมุขา ภิกฺขู ภควตา ‘‘กจฺจิ ตุมฺเห อนุรุทฺธา’’ติ ปุจฺฉิตาติ เถโร ‘‘ตคฺฆ มยํ, ภนฺเต’’ติ อาหฯ

สเจ ปพฺพชติ, ชีวิตํ ลภิสฺสติ, โน อญฺญถาติ รญฺญา ปพฺพชฺชาย อภินีตาติ ราชาภินีตาฯ โจราภินีตาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ โจรานํ มูลํ ฉินฺทนฺโต ‘‘กณฺฏกโสธนํ กริสฺสามี’’ติฯ อาชีวิกายาติ อาชีเวน ชีวิตวุตฺติยาฯ อิเมสุ ปน อนุรุทฺธตฺเถราทีสุฯ

วิเวกนฺติ ปุพฺพกาลิกกิริยปฺปธานํ ‘‘อพฺยาปชฺชํ อุเปต’’นฺติอาทีสุ วิยาติ อาห – ‘‘วิวิจฺจา’’ติ, วิวิจฺจิตฺวา วิวิตฺโต หุตฺวา วินา หุตฺวาติ อตฺโถฯ ปพฺพชิตกิจฺจนฺติ ปพฺพชิตสฺส สารุปฺปกิจฺจํฯ สมณกิจฺจนฺติ สมณภาวกรณกิจฺจํฯ ยทคฺเคน หิ ปพฺพชิตกิจฺจํ กาตุํ น สกฺโกติ ตทคฺเคน สมณภาวกรมฺปิ กิจฺจํ กาตุํ น สกฺโกติฯ เตนาห ‘‘โส เยวา’’ติอาทิฯ

[168] อปฺปฏิสนฺธิเก ตาว พฺยากโรนฺโต ปวตฺตีสุ ฐานํ อตีโตติ กตฺวา อุปปตฺตีสุ พฺยากโรติ นาม ตตฺถ ปฏิสนฺธิยา อภาวกิตฺตนโตฯ มหนฺตตุฏฺฐิโนติ วิปุลปโมทาฯ

[169] อิมสฺสาติ ‘‘อสฺสา’’ติ ปทสฺส อตฺถวจนํฯ อิมสฺส ฐิตสฺส อายสฺมโต สามํ ทิฏฺโฐ วา โหติ อนุสฺสวสุโต วาติ โยชนาฯ สมาธิปกฺขิกา ธมฺมา ธมฺมาติ อธิปฺเปตา, สมาธิ ปน เอวํวิหารีติ เอตฺถ วิหารสทฺเทน คหิโตฯ เอวํวิมุตฺตาติ เอตฺถ ปน วิมุตฺติสทฺเทน ผลวิมุตฺติ คหิตาฯ จรโตปีติ สมถวิปสฺสนาจาเรน จรโตปิ วิหรนฺตสฺสปิฯ อุปาสกอุปาสิกาฐาเนสุ ลพฺภมานมฺปิ อรหตฺตํ อปฺปกภาวโต ปาฬิยํ อนุทฺธฏนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

นฬกปานสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

9. โคลิยานิสุตฺตวณฺณนา

[173] ปทสมาจาโรติ ตํตํปจฺจยเภททสฺสนาย วิคตตฺตา ปกาเรหิ ทลิทฺทสมาจาโร สิถิลสมาจาโรติ อตฺโถฯ ยสฺมา ปน ตาทิโส สมาจาโร ถิโร ทฬฺโห นาม น โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ทุพฺพลสมาจาโร’’ติฯ ‘‘สาขสมาจาโร’’ติ วา ปาโฐ, ตตฺถ ตตฺถ ลคฺคนฏฺเฐน สาขาสทิสสีโลติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘โอฬาริกาจาโร’’ติฯ ปจฺจเยสุ สาเปกฺโขติ ปจฺจเยสุ สาเปกฺขตาย เอว หิสฺส โอฬาริกาจารตา เวทิตพฺพาฯ ครุนา กิสฺมิญฺจิ วุตฺเต คารววเสน ปติสฺสวนํ ปติสฺโส, ปติสฺสวจนภูตํ ตํสภาคญฺจ ยํ กิญฺจิ คารวนฺติ อตฺโถฯ สห ปติสฺเสนาติ สปฺปติสฺเสน, สปฺปติสฺสเวน โอวาทสมฺปฏิจฺฉเนนฯ ปติสฺสียตีติ วา ปติสฺโส, ครุกาตพฺโพ, เตน สห ปติสฺเสนาติ สพฺพํ ปุพฺเพ วิยฯ เตนาห ‘‘สเชฏฺฐเกนา’’ติฯ เสริวิหาโร นาม อตฺตปฺปธานวาโสฯ เตนาห ‘‘นิรงฺกุสวิหาเรนา’’ติฯ

อนุปขชฺชาติ อนุปกฑฺฒิตฺวาฯ ครุฏฺฐานิยานํ อนฺตรํ อนาปุจฺฉา อนุปวิสิตฺวาติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ โย’’ติอาทิ วุตฺตํฯ