6. ลฏุกิโกปมสุตฺตวณฺณนา

[148] มหาอุทายิตฺเถโรติ กาฬุทายิลาฬุทายิตฺเถเรหิ อญฺโญ มหาเทหตาย มหาอุทายีติ สาสเน ปญฺญาโต เถโรฯ อปหริ อปหรติ อปหริสฺสตีติ อปหตฺตาฯ เตกาลิโก หิ อยํ สทฺโทฯ อุปหตฺตาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ อปหารโกติ อปเนตาฯ อุปหารโกติ อุปเนตาฯ

[149] ยนฺติ ภุมฺมตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํ, เตน จ อนนฺตรนิทฺทิฏฺฐสมโย ปจฺจามฏฺโฐติ อาห ‘‘ยสฺมิํ สมเย’’ติฯ น ภควนฺตํ ปฏิจฺจาติ น ภควนฺตํ อารมฺมณํ กตฺวาฯ

กมฺมนิปฺผนฺนตฺถนฺติ อตฺตนา อายาจิยมานกมฺมสิทฺธิอตฺถํฯ ภวตีติ ภู, น ภูติ อภู, ภยวเสน ปน สา อิตฺถี ‘‘อภุ’’นฺติ อาหฯ อาตุ มาตูติ เอตฺถ ยถา –

‘‘องฺคา องฺคา สมฺภวสิ, หทยา อธิชายเส;

อตฺตา เอว ปุตฺต นามาสิ, ส ชีว สรโทสต’’นฺติฯ –

อาทีสุ ปุตฺโต ‘‘อตฺตา’’ติ วุจฺจติ กุลวเสน สนฺตาเน ปวตฺตนโตฯ เอวํ ปิตาปิ ‘‘ปุตฺตสฺส อตฺตา’’ติ วุจฺจติฯ ยสฺมา ‘‘ภิกฺขุสฺส อตฺตา มาตา’’ติ วตฺถุกามา ภยวเสน ‘‘อาตุ มาตู’’ติ อาหฯ เตนาห ‘‘อาตูติ ปิตา’’ติอาทิฯ

[150] เอวเมวนฺติ อิทํ ครหตฺถโชตนนิปาตปทนฺติ วุตฺตํ ‘‘ครหนฺโต อาหา’’ติฯ ตถา หิ นํ วาจกสทฺเทเนว ทสฺเสนฺโต ‘‘อิเธกจฺเจ โมฆปุริสา’’ติ อาหฯ อาหํสูติ เตสํ ตถา วจนสฺส อวิจฺเฉเทน ปวตฺติทีปนนฺติ อาห ‘‘วทนฺตี’’ติฯ กิํ ปนิมสฺส อปฺปมตฺตกสฺสาติ ปหาตพฺพวตฺถุํ อวมญฺญมาเนหิ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘กิํ ปนา’’ติฯ เหตุมฺหิ โชเตตพฺเพ เจตํ สามิวจนํ ยถา ‘‘อนุสฺสวสฺส เหตุ, อชฺเฌนสฺส เหตู’’ติฯ เตนาห ‘‘อปฺปมตฺตกสฺส เหตู’’ติฯ นนุ อปสฺสนฺเตน วิย อสุณนฺเตน วิย ภวิตพฺพนฺติ? สตฺถารา นาม อปฺปมตฺตเกสุ โทเสสุ อปสฺสนฺเตน วิย จ อสุณนฺเตน วิย จ ภวิตพฺพนฺติ เตสํ อธิปฺปาเยน วิวรณํฯ เตสุ จาติ สิกฺขากาเมสุ จฯ อปฺปจฺจยํ อุปฏฺฐาเปนฺตีติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ เตสนฺติ เย ‘‘โมฆปุริสา’’ติ วุตฺตา ปุคฺคลา, เตสํฯ คเล พทฺธํ มหากฏฺฐนฺติ คเล โอลมฺเพตฺวา พทฺธํ รุกฺขทณฺฑมาหฯ ปูติลตายาติ คโลจิยาฯ ปาราชิกวตฺถุ วิย ทุปฺปชหํ โหตีติ ฉนฺทกปฺปหานวเสน ตํ ปชหิตุํ น สกฺโกติฯ