5. ภทฺทาลิสุตฺตวณฺณนา

[134] อสิยตีติ อสนํ, ภุญฺชนํ โภชนํ, อสนสฺส โภชนํ อสนโภชนํ, อาหารปริโภโค, เอกสฺมิํ กาเล อสนโภชนํ เอกาสนโภชนํฯ โส ปน กาโล สพฺพพุทฺธานํ สพฺพปจฺเจกพุทฺธานํ อาจิณฺณสมาจิณฺณวเสน ปุพฺพณฺโห เอว อิธาธิปฺเปโตติ อาห ‘‘เอกสฺมิํ ปุเรภตฺเต อสนโภชน’’นฺติฯ วิปฺปฏิสารกุกฺกุจฺจนฺติ ‘‘อยุตฺตํ วต มยา กตํ, โย อตฺตโน สรีรปกติํ อชานนฺโต เอกาสนโภชนํ ภุญฺชิ, เยน เม อิทํ สรีรํ กิสํ ชาตํ พฺรหฺมจริยานุคฺคโห นาโหสี’’ติ เอวํ วิปฺปฏิสารกุกฺกุจฺจํ ภเวยฺยฯ เอตํ สนฺธาย สตฺถา อาห, น ภทฺทาลิเมว ตาทิสํ กิริยํ อนุชานนฺโตฯ อิตรถาติ ยทิ เอกํเยว ภตฺตํ ทฺวิธา กตฺวา ตโต เอกสฺส ภาคสฺส ภุญฺชนํ เอกเทสภุญฺชนํ อธิปฺเปตํฯ โก สกฺโกตีติ โก เอวํ ยาเปตุํ สกฺโกติฯ อตีตชาติปริจโยปิ นาม อิเมสํ สตฺตานํเยว อนุพนฺธตีติ อาห ‘‘อตีเต’’ติอาทิฯ วิรวนฺตสฺเสวาติ อนาทเร สามิวจนํฯ ตํ มทฺทิตฺวาติ ‘‘อยํ สิกฺขา สพฺเพสมฺปิ พุทฺธานํ สาสเน อาจิณฺณํ, อยญฺจ ภิกฺขุ อิมํ สิกฺขเตวา’’ติ วตฺวา ตํ ภทฺทาลิํ ตสฺส วา อนุสฺสาหปเวทนํ อภิภวิตฺวาฯ ภิกฺขาจารคมนตฺถํ น วิตกฺกมาฬกํ อคมาสิ, วิหารจาริกํ จรนฺโต ตสฺส วสนฏฺฐานํ ภควา คจฺฉติฯ

[135] ทูสยนฺติ ครหนฺติ เอเตนาติ โทโส, อปราโธ, โส เอว กุจฺฉิตภาเวน โทสโกฯ ครหาย ปวตฺติฏฺฐานโต โอกาโสฯ เตนาห – ‘‘เอตํ โอกาสํ เอตํ อปราธ’’นฺติฯ ทุกฺกรตรนฺติ ปติการวเสน อติสเยน ทุกฺกรํฯ อปราโธ หิ น ขมาเปนฺตํ ยถาปจฺจยํ วิตฺถาริโต หุตฺวา ทุปฺปติกาโร โหติฯ เตนาห ‘‘วสฺสญฺหี’’ติอาทิฯ

อลคฺคิตฺวาติ อิมมฺปิ นาม อปนีตํ อกาสีติ เอวํ อวิเนตฺวา, ตํ ตํ ตสฺส หิตปฏิปตฺติํ นิวารณํ กตฺวาติ อตฺโถฯ ญายปฏิปตฺติํ อติจฺจ เอติ ปวตฺตตีติ อจฺจโย, อปราโธ, ปุริเสน มทฺทิตฺวา ปวตฺติโต อปราโธ อตฺถโต ปุริสํ อติจฺจ อภิภวิตฺวา ปวตฺโต นาม โหติฯ เตนาห ‘‘อจฺจโย มํ, ภนฺเต, อจฺจคมา’’ติฯ อวเสสปจฺจยานํ สมาคเม เอติ ผลํ เอตสฺมา อุปฺปชฺชติ ปวตฺตติ จาติ สมโย, เหตุ ยถา ‘‘สมุทาโย’’ติ อาห ‘‘เอกํ การณ’’นฺติฯ ยํ ปเนตฺถ ภทฺทาลิตฺเถรสฺส อปริปูรการิตาย ภิกฺขุอาทีนํ ชานนํ, ตมฺปิ การณํ กตฺวา ‘‘อหํ โข, ภนฺเต, น อุสฺสหามี’’ติอาทินา วตฺตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ

[136] เอกจิตฺตกฺขณิกาติ ปฐมมคฺคจิตฺตกฺขเณน เอกจิตฺตกฺขณิกาฯ เอวํ อาณาเปตุํ น ยุตฺตนฺติ สงฺกมตฺถาย อาณาเปตุํ น ยุตฺตํ ปโยชนาภาวโตฯ อนาจิณฺณญฺเจตํ พุทฺธานํ, ยทิทํ ปทสา อกฺกมนํฯ ตถา หิ –

‘‘อกฺกมิตฺวาน มํ พุทฺโธ, สห สิสฺเสหิ คจฺฉตุ;

มา นํ กลลํ อกฺกมิตฺถ, หิตาย เม ภวิสฺสตี’’ติฯ (พุ. วํ. 2.53);