7. กุกฺกุรวติกสุตฺตวณฺณนา

[78] โกลิเยสูติ พหุวจนวเสนายํ ปาฬิ อาคตาฯ เอวํนามเก ชนปเทติ อตฺถวจนํ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘โส หี’’ติอาทิฯ น นิยมิโตติ ‘‘อสุกมฺหิ นาม วิหาเร’’ติ น นิยเมตฺวา วุตฺโตฯ เสนาสเนเยวาติ อาวาเสเยว, น รุกฺขมูลาทิเกฯ เวสกิริยา ฆาสคฺคหณาทินา สมาทาตพฺพฏฺเฐน โควตํ, ตสฺมิํ นิยุตฺโต โควติโกฯ เตนาห ‘‘สมาทินฺนโควโต’’ติฯ ยํ สนฺธายาหุ เวทเวทิโน – ‘‘คจฺฉํ ภกฺเขติ, ติฏฺฐํ มุตฺเตติ, อุปาหา อุทกํ ธูเปติ, ติณานิ ฉินฺทตี’’ติอาทิฯ อยํ อเจโลติ อเจลกปพฺพชฺชาวเสน อเจโล, ปุริโม ปน โควติโก กุกฺกุรวติโกติ เอตฺถ วุตฺตนยานุสาเรน อตฺโถ วตฺตพฺโพฯ ปลิกุณฺฐิตฺวาติ อุโภ หตฺเถ อุโภ ปาเท จ สมิญฺชิตฺวาฯ ‘‘อุกฺกุฏิโก หุตฺวา’’ติปิ วทนฺติฯ คมนํ นิปฺผชฺชนํ คตีติ อาห – ‘‘กา คตีติ กา นิปฺผตฺตี’’ติฯ นิปฺผตฺติปริโยสานา หิ วิปากธมฺมปฺปวตฺติฯ กตูปจิตกมฺมวเสน อภิสมฺปเรติ เอตฺถาติ อภิสมฺปราโย, ปรโลโกฯ ตตฺถสฺส จ นิปฺผตฺติํ ปุจฺฉตีติ อาห – ‘‘อภิสมฺปรายมฺหิ กตฺถ นิพฺพตฺตี’’ติฯ กุกฺกุรวตสมาทานนฺติ กุกฺกุรภาวสมาทานํ, ‘‘อชฺช ปฏฺฐาย อหํ กุกฺกุโร’’ติ กุกฺกุรภาวาธิฏฺฐานํฯ

[79] ปริปุณฺณนฺติ ยตฺตกา กุกฺกุรวิการา, เตหิ ปริปุณฺณํฯ เตนาห ‘‘อนูน’’นฺติฯ อพฺโพกิณฺณนฺติ เตหิ อโวมิสฺสํฯ กุกฺกุราจารนฺติ กุกฺกุรานํ คมนากาโรติอาทิอาจาเรน กุกฺกุรภาวาธิฏฺฐานจิตฺตมาหฯ ตถา ตถา อากปฺเปตพฺพโต อากปฺโป, ปวตฺติอากาโรฯ โส ปเนตฺถ คมนาทิโกติ อาห ‘‘กุกฺกุรานํ คมนากาโร’’ติอาทิฯ อาจาเรนาติ กุกฺกุรสีลาจาเรนฯ วตสมาทาเนนาติ กุกฺกุรวตาธิฏฺฐาเนนฯ กุกฺกุรจริยาทิเยว ทุกฺกรตปจรณํฯ เตน คติวิปริเยสากาเรน ปวตฺตา ลทฺธิฯ อสฺส กุกฺกุรวติกสฺส อญฺญา คติ นตฺถีติ อิตรคติํ ปฏิกฺขิปติ, อิตราสํ ปน สมฺภโว เอว นตฺถีติฯ นิปชฺชมานนฺติ วตสีลาทีนํ สํโคปนวเสน สิชฺฌมานํฯ ยถา สกมฺมกธาตุสทฺทา อตฺถวิเสสวเสน อกมฺมกา โหนฺติ ‘‘วิพุทฺโธ ปุริโส วิพุทฺโธ กมลสณฺโฑ’’ติ, เอวํ อตฺถวิเสสวเสน อกมฺมกาปิ สกมฺมกา โหนฺตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น ปริเทวามิ น อนุตฺถุนามี’’ติอาทิมาหฯ อนุตฺถุนสทฺโท จ สกมฺมกวเสน ปยุชฺชติ ‘‘ปุราณานิ อนุตฺถุน’’นฺติอาทีสุฯ อยญฺเจตฺถ ปโยโคติ อิมินา คาถายญฺจ อนุตฺถุนนโรทนํ อธิปฺเปตนฺติ ทสฺเสติฯ

[80] วุตฺตนเยเนวาติ อิมินา โควตนฺติ โควตสมาทานํฯ โคสีลนฺติ ควาจารํฯ โคจิตฺตนฺติ ‘‘อชฺช ปฏฺฐาย โคหิ กาตพฺพํ กริสฺสามี’’ติ อุปฺปนฺนจิตฺตนฺติ อิมมตฺถํ อติทิสติฯ คฺวากปฺเป ปน วตฺตพฺพํ อวสิฏฺฐํ ‘‘กุกฺกุรากปฺเป วุตฺตสทิสเมวา’’ติ อิมินาว อติทิฏฺฐํ, วิสิฏฺฐญฺจ ยถา ปน ตตฺถาติอาทินา วุตฺตเมวฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ กุกฺกุรวตาทีสุ วุตฺตนยเมวฯ

[81] เอกจฺจกมฺมกิริยาวเสนาติ เอกจฺจสฺส อกุสลกมฺมสฺส กุสลกมฺมสฺส กรณปฺปสงฺเคนฯ อิเมสนฺติ โควติกกุกฺกุรวติกานํฯ กิริยาติ โควตภาวนาทิวเสน ปวตฺตา กิริยาฯ ปากฏา ภวิสฺสตีติ ‘‘อิมสฺมิํ กมฺมจตุกฺเก อิทํ นาม กมฺมํ ภชตี’’ติ ปากฏา ภวิสฺสติฯ