4. โปตลิยสุตฺตวณฺณนา

[31] องฺคา นาม ชนปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหิวเสน องฺคาตฺเวว วุจฺจตีติ อาห ‘‘องฺคาเยว โส ชนปโท’’ติฯ มหิยา ปนสฺส อุตฺตเรน ยา อาโปติ มหิยา นทิยา ยา อาโป ตสฺส ชนปทสฺส อุตฺตเรน โหนฺติฯ ตาสํ อวิทูรตฺตา โส ชนปโท อุตฺตราโปติ วุจฺจติฯ สา ปน มหี กตฺถจิ กตฺถจิ ภิชฺชิตฺวา คตาติ อาห ‘‘กตรมหิยา อุตฺตเรน ยา อาโป’’ติฯ ตตฺถาติ ตสฺสา มหิยา อาคมนโต ปฏฺฐาย อยํ อาวิภาวกถาฯ ยสฺมา (อ. นิ. ฏี. 3.8.19) โลกิยา ชมฺพุทีโป หิมวา ตตฺถ ปติฏฺฐิตสมุทฺททหปพฺพตนทิโยติ เอเตสุ ยํ ยํ น มนุสฺสโคจรํ, ตตฺถ สยํ สมฺมูฬฺหา อญฺเญปิ สมฺโมหยนฺติ, ตตฺถ ตตฺถ สมฺโมหวิธมนตฺถํ ‘‘อยํ กิร ชมฺพุทีโป’’ติอาทิมารทฺธํฯ ทสสหสฺสโยชนปริมาโณ อายามโต จ วิตฺถารโต จาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ อุทเกน อชฺโฌตฺถโฏ ตทุปโภคิสตฺตานํ ปุญฺญกฺขเยนฯ

สุนฺทรทสฺสนํ กูฏนฺติ สุทสฺสนกูฏํ, ยํ โลเก ‘‘เหมกูฏ’’นฺติ วุจฺจติฯ มูลคนฺโธ กาฬานุสาริยาทิฯ สารคนฺโธ จนฺทนาทิฯ เผคฺคุคนฺโธ สลลาทิฯ ตจคนฺโธ ลวงฺคาทิฯ ปปฏิกคนฺโธ กพิตฺถาทิฯ รสคนฺโธ สชฺชาทิ, ปตฺตคนฺโธ ตมาลหิริเวราทิฯ ปุปฺผคนฺโธ นาคกุงฺกุมาทิฯ ผลคนฺโธ ชาติผลาทิฯ คนฺธคนฺโธ สพฺเพสํ คนฺธานํ คนฺโธฯ ยสฺส หิ รุกฺขสฺส สพฺเพสมฺปิ มูลาทีนํ คนฺโธ อตฺถิ, โส อิธ คนฺโธ นามฯ ตสฺส คนฺธสฺส คนฺโธ คนฺธคนฺโธฯ สพฺพานิ ปุถุลโต ปญฺญาสโยชนานิ, อายามโต ปน อุพฺเพธโต วิย ทฺวิโยชนสตาเนวาติ วทนฺติฯ

มโนหรสิลาตลานีติ โอตรณตฺถาย มนุญฺญโสปานสิลาตลานิฯ สุปฏิยตฺตานีติ ตทุปโภคิสตฺตานํ สาธารณกมฺมานุภาเวน สุฏฺฐุ ปฏิยตฺตานิ สุปฺปวตฺติตานิ โหนฺติฯ มจฺฉกจฺฉปาทโย อุทกํ มลินํ กโรนฺติ, ตทภาวโต ผลิกสทิสนิมฺมลุทกานิฯ ติริยโต ทีฆํ อุคฺคตกูฏนฺติ ‘‘ติรจฺฉานปพฺพต’’นฺติ อาหฯ