8. วาเสฏฺฐสุตฺตวณฺณนา

[454] ชาติํ โสเธตุกามา โหนฺตีติ สหวาสีนํ พฺราหฺมณานํ กิริยา ปราเธน วา อสารุปฺปตฺเตน วา ชาติยา อุปกฺกิเลสํ อาสงฺกาย ตํ โสเธตุกามา โหนฺติฯ มนฺเต โสเธตุกามา โหนฺตีติ มนฺตวจเน อาจริยมติโจทนาย อญฺเญน วากฺเยน เกนจิ การเณน สํสเย อุปฺปนฺเน ตํ โสเธตุกามา โหนฺติฯ อนฺตราติ เวมชฺเฌ, อญฺญตฺเถวา อนฺตราสทฺโทติ ตสฺส อญฺญา กถาติ วจนํ อวคนฺตพฺพํฯ ขนฺตีเมตฺตานุทฺทยาทิคุณสมฺปนฺโน เอว ‘‘สีลวาติ คุณวา’’ติอาหฯ เตหิ สีลสฺส วิสฺสชฺชนกาเลปิ ‘‘สีลวา’’ติ วุจฺจติฯ สมฺปนฺนสีลตฺตา วา เตหิ สมนฺนาคโต เอว โหตีติ อาห ‘‘สีลวาติ คุณวา’’ติฯ อาจารสมฺปนฺโนติ สาธุ อาจารวตฺโตฯ

[455] สิกฺขิตาติ เตวิชฺชานํ สิกฺขิตา ตุมฺเห, น ทานิ ตุมฺเหหิ กิญฺจิ กตฺตพฺพํ อตฺถีติ อตฺโถฯ ปฏิญฺญาตาติ ปฏิชานิตฺวา ฐิตาฯ

เวทตฺตยสงฺขาตา ติสฺโส วิชฺชา อชฺฌยนฺตีติ เตวิชฺชาฯ เตนาห ‘‘ติเวทาน’’นฺติฯ ตโย เวเท อณนฺติ อชฺฌยนฺตีติ พฺราหฺมณา, เตสํฯ ยํ เอกํ ปทมฺปิ อกฺขาตํ, ตํ อตฺถโต พฺยญฺชนโต จ เกวลิโน อธิยิโน อปฺปปโยเคนฯ นิฏฺฐาคตมฺหาติ นิปฺผตฺติํ คตา อมฺหา เตวิชฺชาย สกสมยสฺส กถเนฯ

มโนกมฺมโต หิ วตฺตสมฺปทาติการณูปจาเรนายมตฺโถ วุตฺโตติ อาห – ‘‘เตน สมนฺนาคโต หิ อาจารสมฺปนฺโน โหตี’’ติฯ

ขยาตีตนฺติ วฑฺฒิปกฺเข ฐิตนฺติ อตฺโถฯ สุกฺกปกฺขปาฏิปทโต ปฏฺฐาย หิ จนฺโท วฑฺฒตีติ วุจฺจติ, น ขียตีติฯ วนฺทมานา ชนา นมกฺการํ กโรนฺติฯ

อตฺถทสฺสเนนาติ วิวรเณน ทสฺสนปริณายกฏฺเฐน โลกสฺส จกฺขุ หุตฺวา สมุปฺปนฺนํฯ

[456] ติฏฺฐตุ ตาว พฺราหฺมณจินฺตาติ – ‘‘กิํ ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ อุทาหุ ภวติ กมฺมุนา’’ติ อยํ พฺราหฺมณวิจาโร ตาว ติฏฺฐตุ ฯ ชาติทสฺสนตฺถํ ติณรุกฺขกีฏปฏงฺคโต ปฏฺฐาย โลเก ชาติวิภงฺคํ วิตฺถารโต กเถสฺสามีติ เตสํ จิตฺตสมฺปหํสนตฺถํ เทเสตพฺพมตฺถํ ปฏิชานาติฯ ตตฺถ อญฺญมญฺญา หิ ชาติโยติ อิทํ การณวจนํ, ยสฺมา อิมา ชาติโย นาม อญฺญมญฺญํ วิสิฏฺฐา, ตสฺมา ชาติวิภงฺคํ พฺยากริสฺสามีติฯ

ยสฺมา อิธ อุปาทินฺนกชาติ พฺยากาตพฺพภาเวน อาคตา, ตสฺสา ปน นิทสฺสนภาเวน อิตรา, ตสฺมา ‘‘ชาติวิภงฺคํ ปาณาน’’นฺติ ปาฬิยํ วุตฺตํฯ เตสํ เตสํ ปาณานํ ชาติโยติ อตฺโถฯ เอวนฺติ นิทสฺสนํ กเถตฺวา นิทสฺสิตพฺเพ กถิยมาเนฯ ตสฺสาติ วาเสฏฺฐสฺสฯ กามํ ‘‘เตสํ โวหํ พฺยกฺขิสฺส’’นฺติ อุโภปิ มาณเว นิสฺสาย เทสนา อาคตา, ตถาปิ ตตฺถ ตตฺถ ‘‘เอวํ, วาเสฏฺฐ, ชานาหี’’ติอาทินา วาเสฏฺฐเมว อาลปนฺโต ภควา ตเมว อิมินา นิยาเมน ปมุขํ อกาสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺสาติ วาเสฏฺฐสฺสา’’ติฯ ชาติเภโท ชาติวิเสโส, ชาติยา เภโท ปากโฏ ภวิสฺสติ นิทสฺสเนน วิภูตภาวํ อาปาทิเตน ปฏิญฺญาตสฺส อตฺถสฺส วิภูตภาวาปตฺติโตฯ อาม น วฏฺฏตีติ กมฺมนานตาย เอว อุปาทินฺนนานตาย ปฏิกฺเขปปทเมตํ, น พีชนานตาย อนุปาทินฺนนานตาย ปฏิกฺเขปปทนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘กมฺมํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺสตฺโถ – ตํตํโยนิขิปนมตฺตํ กมฺมสฺส สามตฺถิยํ, ตํตํโยนินิยตา ปน เย วณฺณวิเสสา, เต ตํตํโยนิสิทฺธิยาว สิทฺธา โหนฺตีติ ตํ ปน โยนิขิปนกมฺมํ ตํตํโยนิวิสิฏฺฐ-วิเสสาภิภูตาย ปโยคนิปฺผตฺติยา, อสํมุจฺฉิตาย เอว วา ปจฺจยภูตาย ภวปตฺถนาย อภิสงฺขตเมวาติ วิญฺญาตพฺพปจฺจยวิเสเสน วินา ผลวิเสสาภาวโต เอตํ สมีหิตกมฺมํ ปตฺถนาทีหิ จ ภินฺนสตฺติตํ วิสิฏฺฐสามตฺถิยํ วา อาปชฺชิตฺวา จกฺขุนฺทฺริยาทิวิสิฏฺฐผลนิพฺพตฺตกํ ชายติ, เอวํ โยนิขิปนตํโยนินิยตวิเสสาวหตา โหตีติฯ เถเรน หิ พีชนานตา วิย กมฺมนานตาปิ อุปาทินฺนกนานตาย สิยา นุ โข ปจฺจโยติ โจทนํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปจฺจยวิเสสวิสิฏฺฐา กมฺมนานตา ปน ปจฺจโยติ นิจฺฉิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

นานาวณฺณาติ นานปฺปการวณฺณาฯ ตาลนาฬิเกราทีนํ โลเก อภิญฺญาตติณชาติภาวโต วิเสเสน คยฺหติ อภิญฺญาตโสตนเยนฯ

ชาติยา พฺราหฺมโณวาติ อฏฺฐานปยุตฺโต เอว-สทฺโท, ชาติยาว พฺราหฺมโณ ภเวยฺยาติ โยชนาฯ น จ คยฺหตีติ ติณรุกฺขาทีสุ วิย พฺราหฺมเณสุ ชาตินิยตสฺส ลิงฺคสฺส อนุปลพฺภนโต, ปิวนภุญฺชนกถนหสนาทิกิริยาย พฺราหฺมณภาเวน เอกนฺติกลิงฺคนิยตาย มนฺตชฺเฌนาทิํ วินา อนุปลพฺภนโต จฯ วจีเภเทเนวาติ อาหจฺจวจเนเนวฯ

กีเฏ ปฏงฺเคติอาทีสุ ชาตินานตา ลพฺภติ อญฺญมญฺญลิงฺควิสิฏฺฐตาทสฺสนาฯ กุนฺถา กีฏกา , ขชฺชขาทกา กิปิลฺลิกาฯ อุปฺปติตฺวาติ อุฑฺเฑตฺวา อุฑฺเฑตฺวาฯ ปฏภาวํ คจฺฉนฺตีติ วา ปฏงฺคา, น ขุทฺทกปาณกา กีฏา นามฯ เตสมฺปิ กีฏกานํฯ

กาฬกาทโยติ กลนฺทกาทโยฯ

อุทรํเยว เนสํ ปาทา อุทเรเนว สมฺปชฺชนโตฯ

สญฺญาปุพฺพโก วิธิ อนิจฺโจติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อุทเก’’ติ อาห ยถา ‘‘วีรสฺส ภาโว วีริย’’นฺติฯ

ปตฺตสมุทาเย ปกฺขสทฺโทติ ‘‘ปตฺเตหิ ยนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ น หิ อวยวพฺยติเรเกน สมุทาโย อตฺถิฯ

สงฺเขเปน วุตฺโต ‘‘ชาติวเสน นานา’’ติอาทินาฯ เอตฺถ ปทตฺเถ ทุพฺพิญฺเญยฺยํ นตฺถีติ สมฺพนฺธมตฺตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺรายํ โยชนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘น หิ พฺราหฺมณานํ เอทิสํ สีสํ โหติ, ขตฺติยานํ เอทิสนฺติ นิยโม อตฺถิ ยถา หตฺถิอสฺสมิคาทีน’’นฺติ อิทเมว วากฺยํ สพฺพตฺถ เนตพฺพํฯ ตํ สํงฺขิปิตฺวา ทสฺเสนฺโต ‘‘อิมินา นเยน สพฺพํ โยเชตพฺพ’’นฺติ อาหฯ

ตสฺสาติ ยถาวุตฺตนิคมนวจนสฺส อยํ โยชนา อิทานิ วุจฺจมานา โยชนา เวทิตพฺพาฯ

[457] โวการนฺติ โวกรณํ, เยน วิสิฏฺฐตาย น โวกรียติ ชาติเภโทติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘นานตฺต’’นฺติฯ

โครกฺขาทิอุปชีวเนน อาชีววิปนฺโน, หิํสาทินา สีลวิปนฺโน, นิกฺขิตฺตวตฺตตาทินา อาจารวิปนฺโนติฯ สามญฺญโชตนา วิเสเส นิวิฏฺฐา โหตีติ อาห ‘‘โครกฺขนฺติ เขตฺตรกฺข’’นฺติฯ ‘‘โคติ หิ ปถวิยา นาม’’นฺติฯ เตหิ เตหิ อุปาเยหิ สิกฺขิตพฺพฏฺเฐน สิปฺปํ, ตตฺถ โกสลฺลํฯ

ปเรสํ อีสนฏฺเฐน หิํสนฏฺเฐน อิสฺโส, โส อสฺส อตฺถีติ อิสฺโส โยธาชีวิโก, อิสฺสสฺส กมฺมํ ปหรณํ, อุสุํ สตฺติญฺจ นิสฺสาย ปวตฺตา ชีวิกา อิสฺสตฺตํฯ เตนาห ‘‘อาวุธชีวิก’’นฺติฯ ยํ นิสฺสาย อสฺส ชีวิกา, ตเทว ทสฺเสตุํ ‘‘อุสุญฺจ สตฺติญฺจา’’ติ วุตฺตํฯ

พฺรหฺมํ วุจฺจติ เวโท, ตํ อณติ ชานาตีติ พฺราหฺมโณ, ชานนญฺจ โปราเณหิ พฺราหฺมเณหิ วิหิตนิยาเมน พฺราหฺมเณหิ กโตปสเมน อนุฏฺฐานตเปน ยถา ‘‘อาชีวสีลาจารวิปนฺโน นตฺถี’’ติ พฺราหฺมณธมฺมิเกหิ โลกิยปณฺฑิเตหิ จ สมฺปฏิจฺฉิโต, ตถา ปฏิปชฺชนเมวาติ อาห ‘‘เอวํ พฺราหฺมณสมเยน…เป.… สาเธตฺวา’’ติฯ เอวํ สนฺเตติ เอวํ อาชีวสีลาจารวิปนฺนสฺส อพฺราหฺมณภาเว สติ น ชาติยา พฺราหฺมโณ โหติ, คุเณหิ ปน อาชีวสีลาจารสมฺปตฺติสงฺขาเตหิ พฺราหฺมโณ โหติ, ตสฺมา คุณานํเยว พฺราหฺมณภาวกรณโต จตุวณฺณวิภาเค ยตฺถ กตฺถจิ กุเล ชาโต โย สีลาทิคุณสมฺปนฺนตาย คุณวา, โส วุตฺตลกฺขเณน นิปฺปริยายโต พาหิตปาปตาย พฺราหฺมโณติ อยเมตฺถ พฺราหฺมณภาเว ญาโยติ, เอวํ ญายํ อตฺถโต อาปนฺนํ กตฺวาฯ นนฺติ ตเมว ยถาวุตฺตํ ญายํฯ โย พฺราหฺมณสฺส สํวณฺณิตายาติ มาตุยา อุภโตสุชาตตาทิกุลวณฺเณน สํวณฺณิตาย ปสตฺถาย ยถารูปาย พฺราหฺมณสฺส มาตา ภวิตุํ ยุตฺตา, ตถารูปาย มาตริสมฺภูโตฯ เอเตน จตุนฺนํ โยนีนํ ยตฺถ กตฺถจิ วิเสสนิฏฺฐา กตาฯ เตนาห ‘‘ตตฺราปิ วิเสเสนา’’ติฯ เอวํ สามญฺญโต วิเสสนิฏฺฐาวเสน ‘‘โยนิชํ มตฺติสมฺภว’’นฺติ ปทสฺส อตฺถํ วตฺวา อิทานิ สามญฺญโชตนํ อนาทิยิตฺวา วิเสสโชตนาวเสเนว อตฺถํ วตฺตุํ ‘‘ยาจาย’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ปริสุทฺธอุปฺปตฺติมคฺคสงฺขาตา โยนิ วุตฺตาติ อนุปกฺกุฏฺฐภาเวน ปริสุทฺธอุปฺปตฺติมคฺคสงฺขาตา ยา จายํ โยนิ วุตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ ตโตปิ ชาตสมฺภูตตฺตาติ ตโต โยนิโต ชาตตฺตา มาตาเปตฺติสมฺปตฺติโต สมฺภูตตฺตาฯ

วิสิฏฺฐตฺตาติ สมุทายภูตา มนุสฺสา ราคาทินา วิสิฏฺฐตฺตาฯ ราคาทินา สห กิญฺจเนนาติ สกิญฺจโนฯ ตเถว ราคาทิสงฺขาเตน ปลิโพธนฏฺเฐน สห ปลิโพเธนาติ สปลิโพโธฯ สพฺพคหณปฏินิสฺสคฺเคนาติ อุปาทานสงฺขาตสฺส สพฺพสฺส คหณสฺส ปฏินิสฺสชฺชเนนฯ

ยสฺมา พาหิตปาโป อตฺตโน สนฺตานโต พหิกตปาโป, ตสฺมา ตมหํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺติ อตฺโถ วตฺตพฺโพฯ เอวรูโป เอติสฺสา กถาย อุปเทโส นานปฺปการโต วิภตฺโต, ตสฺมา ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

[458] คหิตทณฺเฑสูติ ปเรสํ ทณฺเฑน วิเหฐนํ อนิธาย อาทินฺนทณฺเฑสุฯ

[459] กิญฺจิ คหณนฺติ ตณฺหาคาหาทีสุ กิญฺจิ คาหํฯ

เยน กามภเวน มานุสเกหิ ปญฺจหิ กามคุเณหิ ยุญฺชติ, ตํ มานุสกํ โยคํฯ ‘‘มานุสกํ โยค’’นฺติ เอตฺถ จ เอกเทสํ คเหตฺวา วุตฺตํ, เอส นโย ‘‘ทิพฺพโยค’’นฺติ เอตฺถาปิฯ สพฺพโยควิสํยุตฺตนฺติ ปททฺวเยน วุตฺเตหิ สพฺพกิเลสโยเคหิ วิปฺปยุตฺตํฯ

รตินฺติ อภิรติํ อาสตฺติํฯ กุสลภาวนายาติ กายภาวนาทิ กุสลธมฺมภาวนาย อุกฺกณฺฐิตํฯ วีริยวนฺตนฺติ วีริยสพฺภาเวน วีรํ นิทฺทิสติ, วีรภาโว หิ วีริยนฺติฯ

สุนฺทรํ ฐานนฺติ นิพฺพานํฯ สุนฺทราย ปฏิปตฺติยา อริยปฏิปตฺติยาฯ

นิพฺพตฺตินฺติ ปริโยสานํฯ อตีเตติ อตีตโกฏฺฐาเสฯ กิญฺจนการโกติ ปลิโพธเหตุภูโตฯ

อเสกฺเข สีลกฺขนฺธาทิเก มหนฺเต คุเณฯ ปญฺจนฺนํ มารานํ วิชิตตฺตา วิชิตวิชยํฯ

[460] อิทํ อชานนฺตาติ ‘‘ชาติยา พฺราหฺมโณ’’ติ อิทํ โลกสมญฺญามตฺตนฺติ อชานนฺตาฯ เย พฺราหฺมเณสุ นามโคตฺตํ นาม ตติยํ ทิฏฺฐาภินิเวสํ ชเนนฺติ, สาว เนสํ ทิฏฺฐิฯ กตํ อภิสงฺขตนฺติ ปริกปฺปนวเสเนว กตํ ฐปิตํ ตทุปจิตํ, น เหตุปจฺจยสมาโยเคนฯ สมุจฺจาติ สมฺมุติยาฯ กา ปน สา สมฺมุตีติ อาห ‘‘สมญฺญายา’’ติ, โลกสมญฺญาเตนาติ อตฺโถฯ สมฺมา ปน ปรมตฺถโต อชานนฺตานํ นามโคตฺตํ เอวํ กปฺเปตีติ อาห ‘‘โน เจ’’ติอาทิฯ ตํ ปน อสนฺตมฺปิ ปรมตฺถโต สนฺตตาเยว อภินิวิสนฺติ, เตสมยํ โทโสติ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ ปกปฺปิต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ

เตนาห ภควา – ‘‘ชนปทนิรุตฺติํ นาภินิเวเสยฺยา’’ติ (ม. นิ. 3.331)ฯ อชานนฺตา โนติ เอตฺถ โน-สทฺโท อวธารณตฺโถ – ‘‘น โน สมํ อตฺถิ ตถาคเตนา’’ติอาทีสุ (ขุ. ปา. 6.3) วิยาติ อาห ‘‘อชานนฺตาว เอวํ วทนฺตี’’ติฯ

นิปฺปริยายนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส, นิปฺปริยาเยน อุชุกเมวาติ อตฺโถ, น ปุพฺเพ วิย ‘‘โย หิ โกจี’’ติ ปริยายวเสนฯ ‘‘น ชจฺจา’’ติ คาถาย ปุพฺพทฺเธน ชาติวาทํ ปฏิกฺขิปนฺโต ปจฺฉิมทฺเธน กมฺมวาทํ ปติฏฺฐเปนฺโตฯ ตตฺถาติ ติสฺสํ คาถายํฯ อุปฑฺฒคาถาย วิตฺถารณตฺถนฺติ อุปฑฺฒคาถาย อตฺถํ วิตฺถาเรตุํ ‘‘กสฺสโก กมฺมุนา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปุริมาย จตูหิ ปาเทหิ, ปจฺฉิเม ทฺวีหิ ทฺวินฺนมฺปิ สาธารณโต อตฺโถ วิตฺถาริโตฯ ตตฺถ กสิกมฺมาทีติ อาทิ-สทฺเทน สิปฺปกมฺมวาณิชาทิ สงฺคโหฯ

ปฏิจฺจสมุปฺปาทปธานวจนวิญฺเญยฺโย ปจฺจโย ปฏิจฺจสมุปฺปาทสทฺทสฺส อตฺโถ ปจฺจยุปฺปนฺนาเปกฺขาย โหตีติ อาห – ‘‘อิมินา ปจฺจเยน เอตํ โหตี’’ติฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.570) ตํสํวณฺณนายญฺจ (วิสุทฺธิ. มหาฏี. 2.570) วุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ สมฺมานาวมานารหกุเลติ สมฺมานารเห ขตฺติยาทิกุเล, อวมานารเห จณฺฑาลาทิกุเล กมฺมวเสน อุปปตฺติ โหติ กมฺมสฺส วิปจฺจมาโนกาสกรตาย วินา ตาทิสาย อุจฺจนีจกุลนิพฺพตฺติยา อภาวโตฯ อฑฺฒทลิทฺทตาทิ อญฺญาปิ หีนปณีตตาฯ

กมฺมุนาติ เจตฺถ ยถา โลกปชาสตฺตสทฺเทหิ เอโก เอวตฺโถ วุตฺโต, เอวํ เสสสทฺเทหิปิ, อธิปฺปายวิเสโส ปน ตตฺถ อตฺถีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปุริมปเทน เจตฺถา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ นายํ โลโก พฺรหฺมนิมฺมิโต กมฺเมน อุปฺปชฺชนโตฯ น หิ สนฺนิหิตการณานํ ผลานํ อญฺเญน อุปฺปตฺติทิฏฺฐิ ยุชฺชติฯ เตนาห ‘‘ทิฏฺฐิยา ปฏิเสโธ เวทิตพฺโพ’’ติฯ ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ ตํ วิสุทฺธิมคฺคสํวณฺณนาทีสุวุตฺตนเยน เวทิตพฺพํฯ ตถา โลกสฺส ปฐมุปฺปตฺติ น พฺรหฺมุนาติ ‘‘กมฺมุนา หิ ตาสุ ตาสู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตติเยน ‘‘อยํ โลโก อาทิโต ปภุติ ปภวกมฺมุนา วตฺตตี’’ติ วุตฺตมตฺถํ นิคเมติฯวุตฺตสฺเสวตฺถสฺส สูจนญฺหิ นิคมนํฯ

ตํ ปน นิยมตฺถํ โหตีติ อาห ‘‘กมฺเมเนว พทฺธา หุตฺวา ปวตฺตนฺติ, น อญฺญถา’’ติ ฯ จตุตฺเถน ปเทนฯ ยายโตติ คจฺฉโตฯ นิพฺพตฺตโตติ นิพฺพตฺตนฺตสฺสฯ ปวตฺตโตติ ปวตฺตนฺตสฺสฯ

ธุตธมฺมา วิเสสโต ตณฺหาย สนฺตตฺตวเสน วตฺตนฺตีติ อาห ‘‘ตเปนาติ ธุตงฺคตเปนา’’ติฯ เมถุนวิรติ วิเสสโต พฺราหฺมณานํ พฺรหฺมจริยนฺติ สา อิธ พฺรหฺมจริเยนาติ อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘พฺรหฺมจริเยนาติ เมถุนวิรติยา’’ติฯ เอเตนาติ อิมินา ‘‘ตเปนา’’ติอาทีหิ จตูหิ ปเทหิ วุตฺเตนฯ เสฏฺเฐนาติ อุตฺตเมนฯ สํกิเลสวิสุทฺธิยา ปริสุทฺเธนฯ พฺรหฺมนฺติ พฺรหฺมภาวํ เสฏฺฐภาวํฯ โส ปเนตฺถ อตฺถโต พฺราหฺมณภาโวติ อาห ‘‘พฺราหฺมณภาวํ อาวหตี’’ติฯ

พฺรหฺมา จ สกฺโก จาติ สกฺกครุกานํ สกฺโก สกฺเกนปิ ครุกาตพฺพโต, พฺรหฺมครุกานํ พฺรหฺมา พฺรหฺมุนาปิ ครุกาตพฺพโตฯ วิชานตนฺติ ปรมตฺถพฺราหฺมณสฺส วิเสสํ ชานนฺตานํ วิญฺญูนํฯ อวิญฺญุโน หิ อปฺปมาณํฯ เตนาห – ‘‘ปณฺฑิตาน’’นฺติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

วาเสฏฺฐสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

9. สุภสุตฺตวณฺณนา

[462] ตุทิสญฺญาโต คาโม นิคโม เอตสฺสาติ โตเทยฺโย, ตสฺส อตฺตโช โตเทยฺยปุตฺโตติ อาห ‘‘ตุทิคามา’’ติอาทิฯ อาราธโกติ สํราธโกฯ ธมฺมนิสนฺติ ยสฺมา สมฺปาทเนน ปริปูรเณน อิจฺฉิตา, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สมฺปาทโก ปริปูรโก’’ติฯ ญายติ นิจฺฉเยน คเมติ นิพฺพานํ, ตํ วา ญายติ ปฏิวิชฺฌียติ เอเตนาติ ญาโย, ตโต เอตสฺส สมฺปาทกเหตุภาวโต ญาโย ธมฺโม อริยมคฺโค ตํ ญายํ ธมฺมํฯ เตนาห ‘‘การณธมฺม’’นฺติฯ อนวชฺชนฺติ อวชฺชปฏิปกฺขํฯ

[463] วฏฺฏจารกโต นิยฺยาตีติ นิยฺยานิกํ อีการสฺส รสฺสตฺตํ ย-การสฺส จ ก-การํ กตฺวาฯ นิยฺยาเน วา นิยุตฺตํ, นิยฺยานํ สีลนฺติ วา นิยฺยานิกํ, ตปฺปฏิปกฺขโต อนิยฺยานิกํฯ สา ปน อตฺถโต อกุสลกิริยาติ อาห ‘‘อกุสลปฏิปท’’นฺติฯ