6. เอสุการีสุตฺตวณฺณนา

[437] โกฏฺฐาสนฺติ มํสภาคํฯ ลคฺคาเปยฺยุนฺติ นฺหารุนา วา วาเกน วา พนฺธิตฺวา ปุริสสฺส หตฺเถ วา วสนเคเห วา โอลมฺพนวเสน พนฺเธยฺยุํฯ สตฺถธมฺมนฺติ สตฺถิเกสุ สตฺถวาเหน ปเณตพฺพํ อาณาธมฺมํฯ ตสฺส นิกฺขมนตฺถนฺติ ตํ มูลํ สตฺถิเกหิ นิตฺถรณตฺถํฯ ปาปํ อสฺสาติ ปริจรนฺตสฺส ปาริจริยาย อหิตํว อสฺสฯ เตนาห ‘‘น เสยฺโย’’ติฯ อุจฺจกุลีนาทโย ทุติยวาราทีหิ วุจฺจนฺติ, อิธ อุปธิวิปตฺติสมฺปตฺติโย ปาปิยาทิปเทหิ วุตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห – ‘‘ปาปิโยติ ปาปโก ลามโก อตฺตภาโว อสฺสา’’ติฯ เสยฺยํโสติ หิตโกฏฺฐาโส, หิตสภาโวติ อตฺโถฯ อุจฺจกุลีนตาติ กรณตฺเถ ปจฺจตฺตวจนนฺติ อาห ‘‘อุจฺจากุลีนตฺเตนา’’ติฯ ‘‘วณฺโณ น ขีเยถ ตถาคตสฺสา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.305; 3.141; ม. นิ. อฏฺฐ. 2.425; อุทา. 53; อป. อฏฺฐ. 2.7.20; พุ. วํ. อฏฺฐ. 4.4; จริยา. อฏฺฐ. 1.นิทานกถา; 2.ปกิณฺณกกถา; ที. นิ. ฏี. 1.คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา; สํ. นิ. ฏี. 1.2.1; อ. นิ. ฏี. 1.1.1; วชิร. ฏี. คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา; สารตฺถ. ฏี. 1.คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา; เนตฺติ. ฏี. คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา; ม. นิ. ฏี. 1.1) วิย วณฺณสทฺโท อิธ ปสํสาปริยาโยติ อาห ‘‘เวสฺโสปิ หิ อุฬารวณฺโณ โหตี’’ติฯ

[440] ‘‘นิรโว ปทสทฺโท โสฬารโคตฺตสฺส อกิณฺณมตฺติกาปตฺโต ติฏฺเฐยฺย อสงฺคจารี’’ติ วุตฺตตฺตา ภิกฺขา จริตพฺพาว, อยํ เตสํ กุลธมฺโมติ อธิปฺปาโยฯ หริตฺวาติ อปเนตฺวาฯ สตฺตชีโว สตฺตวาณิชโกฯ โคเปติ รกฺขตีติ โคโป, อารกฺขาธิกาเร นิยุตฺโตฯ อสนฺติ ลูนนฺติ เตนาติ อสิตํ, ลวิตฺตํฯ วิวิธํ ภารํ อาภญฺชนฺติ โอลมฺพนฺติ เอตฺถาติ พฺยาภงฺคี, กาชํฯ

[441] อนุสฺสรโตติ อนุสฺสรณเหตุ กุลวํสานุสฺสรณกฺขเณ ขตฺติโยติอาทินา สงฺขฺยํ คจฺฉติฯ เตนาห ‘‘โปราเณ…เป.… อนุสฺสริยมาเน’’ติฯ อุจฺจนีจตฺตชานนตฺถญฺจ กุลววตฺถานํ กตํ โหตีติ ขตฺติยาทิกุลกมฺมุนา เตสํ จตุนฺนํ วณฺณานํ สนฺธนํ ชีวิกํ ปญฺญเปนฺติ พฺราหฺมณา, ตถาคโต ปน โลกุตฺตรธมฺมเมว ปุริสสฺส สนฺธนํ ปญฺญเปติ เตน สตฺตสฺส โลกคฺคภาวสิทฺธิโตฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

เอสุการีสุตฺตวณฺณนา ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

7. ธนญฺชานิสุตฺตวณฺณนา

[445] ราชคหํ ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตปพฺพตสฺสาติ ปณฺฑวปพฺพตํ สนฺธายาหฯ ราชคหนครสฺส ทกฺขิณทิสาภาเค ปพฺพตสฺส สมีเป ฐิโต ชนปโท ทกฺขิณาคิริฯ ตณฺฑุลปุฏกานํ ปาลิ เอตฺถาติ ตณฺฑุลปาลิฯ ตสฺส กิร ทฺวารสมีเป ตณฺฑุลวาณิชา ตณฺฑุลปสิพฺพเก วิวริตฺวา ปฏิปาฏิยา ฐเปตฺวา นิสีทนฺติ, เตนสฺส ‘‘ตณฺฑุลปาลิทฺวาร’’นฺติ สมญฺญา อโหสิฯ สพฺพเมว สสฺสํ คณฺหาตีติ ทลิทฺทกสฺสกานํ ทิวสปริพฺพยมตฺตเมว วิสฺสชฺเชตฺวา สพฺพเมว อายโต นิปฺผนฺนํ ธญฺญํ คณฺหาติฯ มนฺทสสฺสานีติ มนฺทนิปฺผตฺติกานิ สสฺสานิฯ

[446] อิมินา นเยนาติ ทาสกมฺมกรสฺส นิวาสนภตฺตเวตฺตนานุปฺปทาเนน มงฺคลทิวเสสุ ธนวตฺถาลงฺการานุปฺปทานาทินา จ โปเสตพฺโพฯ มิตฺตามจฺจานํ ปิยวจนอตฺถจริยาสมานตฺตตาทิ มิตฺตามจฺจกรณียํ กตฺตพฺพํ, ตถา ญาติสาโลหิตานํฯ ตตฺถ อาวาหวิวาหสมฺพทฺเธน ‘‘อมฺหากํ อิเม’’ติ ญายนฺตีติ ญาตี, มาตาปิตาทิสมฺพทฺธตาย สมานโลหิตาติ สาโลหิตาฯ สมฺมา ททนฺเตสุปิ อสชฺชนโต นตฺถิ เอเตสํ ติถีติ อติถิ, เตสํ อตฺตนา สมานปริโภควเสน อติถิกรณียํ กาตพฺพํ, อติถิพลีติ อตฺโถฯ ญาตกภูตปุพฺพา เปตฺติวิสยํ อุปคตา ปุพฺพเปตา, ทกฺขิเณยฺเยสุ กาเลน กาลํ ทานํ ทตฺวา เตสํ อุทฺทิสนํ ปุพฺพเปตกรณียํ, เปตพลีติ อตฺโถฯ คนฺธปุปฺผวิเลปนชาลาภตฺเตหิ กาเลน กาลํ เทวตานํ ปูชา เทวตากรณียํ, เทวตาพลีติ อตฺโถ, ราชกิจฺจกรณํ อุปฏฺฐานํ ราชกรณียํฯ อยมฺปิ กาโยติ อตฺตโน กายํ สนฺธาย วทติฯ อิมมตฺถํ สนฺธายาห ‘‘อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพ’’ติฯ

[447] ปญฺจ ทุสฺสีลฺยกมฺมานีติ นิจฺจสีลปฏิปกฺขธมฺมาฯ ทส อกุสลกมฺมปถธมฺมา ทส ทุสฺสีลฺยกมฺมานิฯ อธมฺมจารี เอว วิสมจารี กายวิสมาทิจรณโตติ วิสมจารีปทสฺส อตฺโถ วิสุํ น วุตฺโตฯ

[448-453] โอสรนฺติ อปสกฺกนฺติ, ขียนฺตีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ปริหายนฺตี’’ติฯ อภิสรนฺตีติ อภิวฑฺฒนวเสน ปวตฺตนฺติฯ เตนาห ‘‘วฑฺฒนฺตี’’ติฯ ตตฺราติ พฺรหฺมโลเกฯ อสฺสาติ พฺรหฺมโลเก อุปฺปนฺนสฺส ธนญฺชานิสฺสฯ ตโต ปฏฺฐายาติ ยทา ภควตา ‘‘เอโส, ภิกฺขเว, สาริปุตฺโต’’ติอาทิ วุตฺตํ, ตโต ปฏฺฐายฯ จตุสจฺจวินิมุตฺตนฺติ นิทฺธาเรตฺวา วิภชิตฺวา วุจฺจมาเนหิ สจฺเจหิ วิมุตฺตํฯ อตฺถโต ปน ตโต ปุพฺเพปิ สจฺจวิมุตฺตํ กถํ น กเถสิเยว สจฺจวิมุตฺตสฺส นิยฺยานสฺส อภาวโตฯ

ธนญฺชานิสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ