ตตฺถ กิร กุสโล ยํ กิญฺจิ อาหารูปคปณฺณปุปฺผผลพีชํ อนฺตมโส เอลาลุกมฺปิ คเหตฺวา เภสชฺเชหิ โยเชตฺวา ปจนฺโต สปฺปิมธุผาณิเตหิ สมานรสํ กตฺวา สมฺปาเทตุํ สกฺโกติ, ปุณฺโณปิ ตาทิโส, เตน ญาตํ ตฺวํ ทพฺพิคหณสิปฺปมตฺตมฺปิ น ชานาสีติ สมฺพนฺโธฯ สทฺโธติ กมฺมผลสทฺธาย สทฺโธ, โปถุชฺชนิเกเนว รตนตฺตยปสาเทน ปสนฺโนฯ เตเนวาห – ‘‘อุปาสกํ มํ ภวํ…เป.… สรณํ คต’’นฺติฯ

อสฺสลายนสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

4. โฆฏมุขสุตฺตวณฺณนา

[412] เขมิยา นาม รญฺโญ เทวิยา โรปิตตฺตา ตํ อมฺพวนํ เขมิยมฺพวนนฺติ วุจฺจตีติ วทนฺติฯ ธมฺมิโกติ ธมฺมยุตฺโต สพฺพโสว อธมฺมํ ปหาย ธมฺเม ฐิโตฯ ปริพฺพชติ ปพฺพชติ เอเตนาติ ปริพฺพโช, ฆราวาสโต นิกฺขมนปุพฺพกํ ลิงฺคคฺคหณวเสน สีลสมาทานํฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ ปริพฺพเชฯ สภาโวติ ตํ ปริพฺพาชนิยํ, เตหิ เตหิ ปริพฺพาชเกหิ อนุฏฺฐาตพฺโพ ปฏิปตฺติธมฺมสงฺขาโต สภาโวฯ ธมฺโมว ปมาณนฺติ เอเตน มยํ อหิริมนา จิตฺตสฺส ยถาอุปฏฺฐิตํ กเถม, ตสฺมา ตํ อปฺปมาณํ, โย ปเนตฺถ อวิตโถ ธมฺโม, ตเทว ปมาณํฯ อธิคตปฏิปตฺติสงฺขาโต สภาโว อตฺถิ, ตสฺส ตุมฺเหหิ ตุมฺเหหิ พหุนา นานาสนฺทสฺสนาทิ กมฺเมน อิธ ภวิตพฺพํ, พหุเทเวตฺถ วตฺตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ

[414] สารตฺตรตฺตาติ สารชฺชนวเสน รตฺตา, พหุลราควเสน อภิรตฺตาติ อตฺโถฯ อตฺตนา ญาเปตพฺพมตฺถํ อนุคฺคหาเปติ โพเธตีติ อนุคฺคโห, ญาปิตการณํ, สห อนุคฺคเหนาติ สานุคฺคหาฯ เตนาห ‘‘สการณา’’ติฯ กิํ ปน ตํ การณํ? อิมสฺสาธิปฺปาโย ‘‘นตฺถิ ธมฺมิโก ปริพฺพโช’’ติ มยา วุตฺโต, อทฺธา ปนายสฺมา อุเทโน ยาถาวโต ธมฺมิกํ ปริพฺพชํ เม อาจิกฺขตีติฯ เตนาห ‘‘วุตฺตญฺเหต’’นฺติอาทิฯ

[421] สพฺพมิทํ ถาวรชงฺคมํ ปุริสกตํ, ตสฺมา ยํ กิญฺจิ กตฺวา อตฺตา โปเสตพฺโพ รกฺขิตพฺโพติ โลกายตนิสฺสิโต นีติมคฺโค โฆฏมุขกนฺโต, ตสฺมา อาห ‘‘เอตสฺส กิร ชานนสิปฺเป’’ติอาทิฯ

สคฺเค นิพฺพตฺโต นาม นตฺถิ อกตฺตพฺพเมว กรณโตฯ เทวโลกปริยาปนฺนธนํ มนุสฺสานํ อุปกปฺปปุญฺญาภาวโต ปุพฺเพ อตฺตนา นิหิตธนํ ‘‘อสุเก จา’’ติ อาจิกฺขิตฺวา คโตฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

โฆฏมุขสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

5. จงฺกีสุตฺตวณฺณนา

[422] ตสฺมินฺติ สาลวเนฯ อุตฺตเรน โอปาสาทนฺติ โอปาสาทคามสฺส อุตฺตรทิสายํฯ อุตฺตเรนาติ เอน-สทฺทโยเคน หิ โอปาสาทนฺติ อุปโยควจนํฯ อชฺฌาวสตีติ เอตฺถ อธิ-อา-สทฺทานํ อนตฺถนฺตรตํ หทเย กตฺวา อาห ‘‘วสตี’’ติฯ อิทานิ เตสํ อตฺถวิเสสภาวิตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อภิภวิตฺวา วา อาวสตี’’ติอาทิมาหฯ เอตฺถาติ โอปาสาทปเทฯ สตฺตุสฺสทนฺติอาทีสุ ปน กถนฺติ อาห – ‘‘ตสฺส อนุปฺปโยคตฺตาว เสสปเทสู’’ติฯ อุป-อนุ-อธิ-อิติ-เอวํ-ปุพฺพเก วสนกิริยยาฏฺฐาเน อุปโยควจนเมว ปาปุณาตีติ สทฺทวิทู อิจฺฉนฺตีติ อาห ‘‘ลกฺขณํ สทฺทสตฺถโต ปริเยสิตพฺพ’’นฺติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘อุปสคฺควเสน ปเนตฺถ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนํ เวทิตพฺพ’’นฺติฯ อุสฺสทตา นาเมตฺถ พหุลตาติ ตํ พหุลตํ ทสฺเสตุํ ‘‘พหุชน’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ อาวชฺชิตฺวาติ ปริกฺขิปิตฺวาฯ

รญฺญา วิย ภุญฺชิตพฺพนฺติ วา ราชโภคฺคํฯ รญฺโญ ทายภูตนฺติ กุลปรมฺปราย โภคฺคภาเวน รญฺญา ลทฺธทายภูตํฯ เตนาห ‘‘ทายชฺชนฺติ อตฺโถ’’ติฯ ราชนีหาเรน ปริภุญฺชิตพฺพโต อุทฺธํ ปริโภคลาภสฺส เสฏฺฐเทยฺยตา นาม นตฺถีติ อาห – ‘‘ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา ราชสงฺเขเปน ปริภุญฺชิตพฺพ’’นฺติฯ ติตฺถปพฺพตาทีสูติ นทีติตฺถปพฺพตปาทคามทฺวารอฏวีมุขาทีสุฯ นิสฺสฏฺฐปริจฺจตฺตนฺติ มุตฺตจาควเสน ปริจฺจตฺตํ กตฺวาฯ เอเตสํ พฺราหฺมณคหปติกานํฯ

[423] ติ สนฺนิปติตาฯ โย โกจิ วิญฺญูนํ อิจฺฉิโต ปญฺโห, ตสฺส ปุจฺฉิตสฺส ยาถาวโต กถนสมตฺโถ ปุจฺฉิตปญฺหพฺยากรณสมตฺโถฯกุลาปเทสาทินา มหตี มตฺตา เอตสฺสาติ มหามตฺโตฯ