9. ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา

[364] เมทวณฺณา อุฬุปวณฺณา จ ตตฺถ ตตฺถ ปาสาณา อุสฺสนฺนา อเหสุนฺติ เมทาฬุปนฺติ คามสฺส สมญฺญา ชาตาฯ อุฬุปวณฺณาติ จนฺทสมานวณฺณตาย เมทปาสาณา วุตฺตาติ เกจิฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘เมทวณฺณา ปาสาณา กิเรตฺถ อุสฺสนฺนา อเหสุ’’นฺติ อิทํ วุตฺตํฯ อสฺสาติ เสนาปติสฺสฯ กถาสมุฏฺฐาปนตฺถนฺติ มลฺลิกาย โสกวิโนทนธมฺมกถาสมุฏฺฐาปนตฺถํฯ

รญฺญาติ ปเสนทีโกสลรญฺญาฯ มหจฺจาติ มหติยาฯ ปทวิปลฺลาเสน เจตํ วุตฺตํฯ ปสาทมรหนฺตีติ ปาสาทิกานิฯ เตนาห ‘‘สห รญฺชนกานี’’ติฯ ยานิ ปน ปาสาทิกานิ, ตานิ ปสฺสิตุํ ยุตฺตานิฯ ปาสาทิกานีติ วา สทฺทหนสหิตานิฯ เตนาห ‘‘ปสาทชนกานี’’ติฯ ‘‘อปฺปาพาธ’’นฺติ อาทีสุ วิย อปฺปสทฺโท อภาวตฺโถติ อาห ‘‘นิสฺสทฺทานี’’ติฯ อนิยมตฺถวาจี ย-สทฺโท อนิยมาการวาจโกปิ โหตีติ ‘‘ยตฺถา’’ติ ปทสฺส ‘‘ยาทิเสสู’’ติอาทิมาหฯ ตถา หิ องฺคุลิมาลสุตฺเต (ม. นิ. อฏฺฐ. 2.347 อาทโย) ‘‘ยสฺส โข’’ติ ปทสฺส ‘‘ยาทิสสฺส โข’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ

[366] ปฏิจฺฉทนฺติ ปฏิจฺฉาทกํฯ ราชกกุธภณฺฑานีติ ราชภณฺฑภูตานิฯ รหายตีติ รโห กโรติ, มํ อชฺเฌสตีติ อตฺโถฯ

[367] ยถาสภาวโต เญยฺยํ ธาเรติ อวธาเรตีติ ธมฺโม, ญาณนฺติ อาห ‘‘ปจฺจกฺขญาณสงฺขาตสฺส ธมฺมสฺสา’’ติฯ อนุนโยติ อนุคจฺฉนโกฯ ทิฏฺเฐน หิ อทิฏฺฐสฺส อนุมานํฯ เตนาห ‘‘อนุมานํ อนุพุทฺธี’’ติฯ อาปาณโกฏิกนฺติ ยาว ปาณโกฏิ, ตาว ชีวิตปริโยสานํฯ เอตนฺติ ธมฺมนฺวยสงฺขาตํ อนุมานํฯ เอวนฺติ ‘‘อิธ ปนาห’’นฺติ วุตฺตปฺปกาเรนฯ

[369] จกฺขุํ อพนฺธนฺเต วิยาติ อปาสาทิกตาย ปสฺสนฺตานํ จกฺขุํ อตฺตนิ อพนฺธนฺเต วิยฯ กุลสนฺตานานุพนฺโธ โรโค กุลโรโคฯ อุฬารนฺติ สานุภาวํฯ โย หิ อานุภาวสมฺปนฺโน, ตํ ‘‘มเหสกฺข’’นฺติ วทนฺติฯ อรหตฺตํ คณฺหนฺโตติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทโสยํ, เหฏฺฐิมผลานิ คณฺหนฺโตปิฯ