8. พาหิติกสุตฺตวณฺณนา

[359] สาวชฺชตาย อุปารมฺภํ อรหตีติ โอปารมฺโภฯ เตนาห ‘‘โทสํ อาโรปนารโห’’ติฯ พาลา อุปารมฺภวตฺถุมญฺญํ อมูลกมฺปิ นํ อาโรเปนฺตา อุคฺโฆเสนฺติ, ตสฺมา เต อนามสิตฺวา ‘‘วิญฺญูหี’’ติ อิทํ ปทํ คเหตฺวา ปญฺเหน ญาตุํ อิจฺฉิเตน อตฺเถน อุปารมฺภาทีนํ อุปริ อุตฺตรํ ปริปูเรตุํ นาสกฺขิมฺหาฯ ตํ การณนฺติ ตํ อุปฺปตฺติการณํฯ ยทิ หิ มยา ‘‘วิญฺญูหี’’ติ ปทํ ปกฺขิปิตฺวา วุตฺตํ ภเวยฺย, ปญฺหา เม ปริปุณฺณา ภเวยฺย, น ปน วุตฺตาฯ อิทานิ ปน ตํ การณํ อุตฺตรํ อายสฺมตา อานนฺเทน ‘‘วิญฺญูหี’’ติ เอวํ วทนฺเตน ปริปูริตํฯ

[360] โกสลฺลปฏิปกฺขโต อโกสลฺลํ วุจฺจติ อวิชฺชา, ตํสมุฏฺฐานโต อโกสลฺลสมฺภูโตฯ อวชฺชํ วุจฺจติ ครหิตพฺพํ, สห อวชฺเชหีติ สาวชฺโช, คารยฺโหฯ ราคาทิโทเสหิ สโทโสฯ เตหิ เอว สพฺยาพชฺโฌ, ตโต เอว สมฺปติ อายติญฺจ สทุกฺโขฯ สพฺยาพชฺฌาทิโก นิสฺสนฺทวิปาโกฯ

ตถา อตฺโถ วุตฺโต ภเวยฺยาติ ปุจฺฉาสภาเคนปิ อตฺโถ วุตฺโต ภเวยฺย, ปุจฺฉนฺตสฺส ปน น ตาว จิตฺตาราธนํฯ เตนาห – ‘‘เอวํ พฺยากรณํ ปน น ภาริย’’นฺติ, ครุกรณํ น โหติ วิสารชฺชํ น สิยาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห – ‘‘อปฺปหีนอกุสโลปิ หิ ปหานํ วณฺเณยฺยา’’ติฯ เอวรูโป ปน ยถาการี ตถาวาที น โหติ, น เอวํ ภควาติ อาห ‘‘ภควา’’ติอาทิฯ เอวํ พฺยากาสีติ ‘‘สพฺพากุสลธมฺมปหีโน โข, มหาราช, ตถาคโต’’ติ เอวํ พฺยากาสิฯ สุกฺกปกฺเขปิ เอเสว นโยติ อิมินา ‘‘สพฺเพสํเยว กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทํ วณฺเณตี’’ติ วุตฺเต ยถา ปุจฺฉา, ตถา อตฺโถ วุตฺโต ภเวยฺย, เอวํ พฺยากรณํ ปน น ภาริยํ, อสมฺปาทิตกุสลธมฺโมปิ อุปสมฺปทํ วณฺเณยฺยฯ ภควา ปน สมฺมเทว สมฺปาทิตกุสลตฺตา ยถาการี ตถาวาทีติ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ พฺยากาสี’’ติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

พาหิติกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

9. ธมฺมเจติยสุตฺตวณฺณนา

[364] เมทวณฺณา อุฬุปวณฺณา จ ตตฺถ ตตฺถ ปาสาณา อุสฺสนฺนา อเหสุนฺติ เมทาฬุปนฺติ คามสฺส สมญฺญา ชาตาฯ อุฬุปวณฺณาติ จนฺทสมานวณฺณตาย เมทปาสาณา วุตฺตาติ เกจิฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘เมทวณฺณา ปาสาณา กิเรตฺถ อุสฺสนฺนา อเหสุ’’นฺติ อิทํ วุตฺตํฯ อสฺสาติ เสนาปติสฺสฯ กถาสมุฏฺฐาปนตฺถนฺติ มลฺลิกาย โสกวิโนทนธมฺมกถาสมุฏฺฐาปนตฺถํฯ

รญฺญาติ ปเสนทีโกสลรญฺญาฯ มหจฺจาติ มหติยาฯ ปทวิปลฺลาเสน เจตํ วุตฺตํฯ ปสาทมรหนฺตีติ ปาสาทิกานิฯ เตนาห ‘‘สห รญฺชนกานี’’ติฯ ยานิ ปน ปาสาทิกานิ, ตานิ ปสฺสิตุํ ยุตฺตานิฯ ปาสาทิกานีติ วา สทฺทหนสหิตานิฯ เตนาห ‘‘ปสาทชนกานี’’ติฯ ‘‘อปฺปาพาธ’’นฺติ อาทีสุ วิย อปฺปสทฺโท อภาวตฺโถติ อาห ‘‘นิสฺสทฺทานี’’ติฯ อนิยมตฺถวาจี ย-สทฺโท อนิยมาการวาจโกปิ โหตีติ ‘‘ยตฺถา’’ติ ปทสฺส ‘‘ยาทิเสสู’’ติอาทิมาหฯ ตถา หิ องฺคุลิมาลสุตฺเต (ม. นิ. อฏฺฐ. 2.347 อาทโย) ‘‘ยสฺส โข’’ติ ปทสฺส ‘‘ยาทิสสฺส โข’’ติ อตฺโถ วุตฺโตฯ

[366] ปฏิจฺฉทนฺติ ปฏิจฺฉาทกํฯ ราชกกุธภณฺฑานีติ ราชภณฺฑภูตานิฯ รหายตีติ รโห กโรติ, มํ อชฺเฌสตีติ อตฺโถฯ

[367] ยถาสภาวโต เญยฺยํ ธาเรติ อวธาเรตีติ ธมฺโม, ญาณนฺติ อาห ‘‘ปจฺจกฺขญาณสงฺขาตสฺส ธมฺมสฺสา’’ติฯ อนุนโยติ อนุคจฺฉนโกฯ ทิฏฺเฐน หิ อทิฏฺฐสฺส อนุมานํฯ เตนาห ‘‘อนุมานํ อนุพุทฺธี’’ติฯ อาปาณโกฏิกนฺติ ยาว ปาณโกฏิ, ตาว ชีวิตปริโยสานํฯ เอตนฺติ ธมฺมนฺวยสงฺขาตํ อนุมานํฯ เอวนฺติ ‘‘อิธ ปนาห’’นฺติ วุตฺตปฺปกาเรนฯ

[369] จกฺขุํ อพนฺธนฺเต วิยาติ อปาสาทิกตาย ปสฺสนฺตานํ จกฺขุํ อตฺตนิ อพนฺธนฺเต วิยฯ กุลสนฺตานานุพนฺโธ โรโค กุลโรโคฯ อุฬารนฺติ สานุภาวํฯ โย หิ อานุภาวสมฺปนฺโน, ตํ ‘‘มเหสกฺข’’นฺติ วทนฺติฯ อรหตฺตํ คณฺหนฺโตติ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทโสยํ, เหฏฺฐิมผลานิ คณฺหนฺโตปิฯ