7. ปิยชาติกสุตฺตวณฺณนา

[353] ปกตินิยาเมนาติ ยถา โสกุปฺปตฺติโต ปุพฺเพ อิติ กตฺตพฺเพสุ อสมฺโมหวเสน จิตฺตํ ปกฺขนฺทติ, ตานิ จสฺส อุปฏฺฐหนฺติ, น เอวํ โสกสฺส จิตฺตสงฺโกจสภาวโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปกตินิยาเมน ปน น ปฏิภนฺตี’’ติฯ เกจิ ปน ‘‘สามนฺตา กติปเย น กุฏุมฺพํ สนฺธาเรติฯ เตนาห ‘น สพฺเพน สพฺพํ ปฏิภนฺตี’ติ’’ วทนฺติฯ เอตฺถาติ ทุติยปเทฯ อเนกตฺถตฺตา ธาตูนํ ‘‘น ปฏิภาตี’’ติ ปทสฺส ‘‘น รุจฺจตี’’ติ อตฺถมาหฯ น ปฏิภาตีติ วา ภุญฺชิตุกามตาจิตฺตํ น อุปฏฺฐิตนฺติ อตฺโถฯ ปติฏฺฐิโตกาสนฺติ อินฺทฺริยาวิฏฺฐฏฺฐานํ วทติฯ ปิยายิตพฺพโต ปิโย ชาติ อุปฺปตฺติฏฺฐานํ เอเตสนฺติ ปิยชาติกาฯ ปิโย ปภุติ เอเตสนฺติ ปิยปฺปภุติกาติ วตฺตพฺเพ, อุ-การสฺส ว-การํ, ต-การสฺส จ โลปํ กตฺวา ‘‘ปิยปฺปภาวิกา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ปิยโต ปภวนฺตี’’ติฯ

[355] ปร-สทฺเทน สมานตฺถํ อชฺฌตฺติกภาวนิเสธนตฺถํ ‘‘ปิเร’’ติ ปทนฺติ อาห ‘‘อมฺหากํ ปเร’’ติฯ ปิเรติ วา ‘‘ปรโต’’ติ อิมินา สมานตฺถํ นิปาตปทนฺติ อาห ‘‘จร ปิเรติ ปรโต คจฺฉา’’ติฯ

[356] ทฺวิธา เฉตฺวาติ เอตฺถ ยทิ อิตฺถี ตสฺส ปุริสสฺส ปิยา, กถํ ทฺวิธา ฉินฺทตีติ อาห ‘‘ยทิ หี’’ติอาทิฯ

[357] กถํ กเถยฺยนฺติ ยถา ภควา เอตสฺส พฺราหฺมณสฺส กเถสิ, โส จ เม กเถสิ, ตถา จาหํ กเถยฺยํฯ มรณวเสน วิปริณาโม อตฺตภาวสฺส ปริวตฺตตฺตาฯ ปลายิตฺวา คมนวเสน อญฺญถาภาโว มิตฺตสนฺถวสฺส สมาคมสฺส จ อญฺญถาภูตตฺตาฯ

ฉฑฺฑิตภาเวนาติ ปริวตฺติตภาเวนฯ หตฺถคมนวเสน อญฺญถาภาโว ปุพฺเพ สวเส วตฺติตานํ อิทานิ วเส อวตฺตนภาเวนฯ

อาจเมหีติ อาจมนํ มุขวิกฺขาลนํ กาเรหิฯ ยสฺมา มุขํ วิกฺขาเลนฺตา หิ หตฺถปาเท โธวิตฺวา วิกฺขาเลนฺติ, ตสฺมา ‘‘อาจมิตฺวา’’ติ วตฺวา ปจฺฉาปิ ตสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘มุขํ วิกฺขาเลตฺวา’’ติ อาหฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ปิยชาติกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

8. พาหิติกสุตฺตวณฺณนา

[359] สาวชฺชตาย อุปารมฺภํ อรหตีติ โอปารมฺโภฯ เตนาห ‘‘โทสํ อาโรปนารโห’’ติฯ พาลา อุปารมฺภวตฺถุมญฺญํ อมูลกมฺปิ นํ อาโรเปนฺตา อุคฺโฆเสนฺติ, ตสฺมา เต อนามสิตฺวา ‘‘วิญฺญูหี’’ติ อิทํ ปทํ คเหตฺวา ปญฺเหน ญาตุํ อิจฺฉิเตน อตฺเถน อุปารมฺภาทีนํ อุปริ อุตฺตรํ ปริปูเรตุํ นาสกฺขิมฺหาฯ ตํ การณนฺติ ตํ อุปฺปตฺติการณํฯ ยทิ หิ มยา ‘‘วิญฺญูหี’’ติ ปทํ ปกฺขิปิตฺวา วุตฺตํ ภเวยฺย, ปญฺหา เม ปริปุณฺณา ภเวยฺย, น ปน วุตฺตาฯ อิทานิ ปน ตํ การณํ อุตฺตรํ อายสฺมตา อานนฺเทน ‘‘วิญฺญูหี’’ติ เอวํ วทนฺเตน ปริปูริตํฯ

[360] โกสลฺลปฏิปกฺขโต อโกสลฺลํ วุจฺจติ อวิชฺชา, ตํสมุฏฺฐานโต อโกสลฺลสมฺภูโตฯ อวชฺชํ วุจฺจติ ครหิตพฺพํ, สห อวชฺเชหีติ สาวชฺโช, คารยฺโหฯ ราคาทิโทเสหิ สโทโสฯ เตหิ เอว สพฺยาพชฺโฌ, ตโต เอว สมฺปติ อายติญฺจ สทุกฺโขฯ สพฺยาพชฺฌาทิโก นิสฺสนฺทวิปาโกฯ

ตถา อตฺโถ วุตฺโต ภเวยฺยาติ ปุจฺฉาสภาเคนปิ อตฺโถ วุตฺโต ภเวยฺย, ปุจฺฉนฺตสฺส ปน น ตาว จิตฺตาราธนํฯ เตนาห – ‘‘เอวํ พฺยากรณํ ปน น ภาริย’’นฺติ, ครุกรณํ น โหติ วิสารชฺชํ น สิยาติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห – ‘‘อปฺปหีนอกุสโลปิ หิ ปหานํ วณฺเณยฺยา’’ติฯ เอวรูโป ปน ยถาการี ตถาวาที น โหติ, น เอวํ ภควาติ อาห ‘‘ภควา’’ติอาทิฯ เอวํ พฺยากาสีติ ‘‘สพฺพากุสลธมฺมปหีโน โข, มหาราช, ตถาคโต’’ติ เอวํ พฺยากาสิฯ สุกฺกปกฺเขปิ เอเสว นโยติ อิมินา ‘‘สพฺเพสํเยว กุสลานํ ธมฺมานํ อุปสมฺปทํ วณฺเณตี’’ติ วุตฺเต ยถา ปุจฺฉา, ตถา อตฺโถ วุตฺโต ภเวยฺย, เอวํ พฺยากรณํ ปน น ภาริยํ, อสมฺปาทิตกุสลธมฺโมปิ อุปสมฺปทํ วณฺเณยฺยฯ ภควา ปน สมฺมเทว สมฺปาทิตกุสลตฺตา ยถาการี ตถาวาทีติ ทสฺเสตุํ ‘‘เอวํ พฺยากาสี’’ติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

พาหิติกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ