4. ราชวคฺโค

1. ฆฏิการสุตฺตวณฺณนา

[282] จริยนฺติ โพธิจริยํ, โพธิสมฺภารสมฺภรณวเสน ปวตฺติตํ โพธิสตฺตปฏิปตฺตินฺติ อตฺโถฯ สุการณนฺติ โพธิปริปาจนสฺส เอกนฺติกํ สุนฺทรํ การณํ, กสฺสปสฺส ภควโต ปยิรุปาสนาทิํ สนฺธาย วทติฯ ตญฺหิ เตน สทฺธิํ มยา อิธ กตนฺติ วตฺตพฺพตํ ลภติฯ มนฺทหสิตนฺติ อีสกํ หสิตํฯ กุหํ กุหนฺติ หาส-สทฺทสฺส อนุกรณเมตํฯ หฏฺฐปหฏฺฐาการมตฺตนฺติ หฏฺฐปหฏฺฐมตฺตํฯ ยถา คหิตสงฺเกตา ‘‘ปหฏฺโฐ ภควา’’ติ สญฺชานนฺติ, เอวํ อาการทสฺสนมตฺตํฯ

อิทานิ อิมินา ปสงฺเคน ตาสํ สมุฏฺฐานํ วิภาคโต ทสฺเสตุํ ‘‘หสิตญฺจ นาเมต’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ อชฺฌุเปกฺขนวเสนปิ หาโส น สมฺภวติ, ปเคว โทมนสฺสวเสนาติ อาห ‘‘เตรสหิ โสมนสฺสสหคตจิตฺเตหี’’ติฯ นนุ จ เกจิ โกธวเสนปิ หสนฺตีติ? น, เตสมฺปิ ยํ ตํ โกธวตฺถุ, ตสฺส มยํ ทานิ ยถากามการิตํ อาปชฺชิสฺสามาติ ทุวิญฺเญยฺยนฺตเรน โสมนสฺสจิตฺเตเนว หาสสฺส อุปฺปชฺชนโตฯ เตสูติ ปญฺจสุ โสมนสฺสสหคตจิตฺเตสุฯ พลวารมฺมเณติ อุฬารอารมฺมเณ ยมกมหาปาฏิหาริยสทิเสฯ ทุพฺพลารมฺมเณติ อนุฬาเร อารมฺมเณฯ อิมสฺมิํ ปน ฐาเน…เป.… อุปฺปาเทสีติ อิทํ โปราณฏฺฐกถายํ ตถา อาคตตฺตา วุตฺตํฯ น อเหตุกโสมนสฺสสหคตจิตฺเตน ภควโต สิตํ โหตีติ ทสฺสนตฺถํฯ

อภิธมฺมฏีกายํ (ธ. ส. มูลฏี. 568) ปน ‘‘อตีตํสาทีสุ อปฺปฏิหตํ ญาณํ วตฺวา ‘อิเมหิ ตีหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตสฺส พุทฺธสฺส ภควโต สพฺพํ กายกมฺมํ ญาณปุพฺพงฺคมํ ญาณานุปริวตฺต’นฺติอาทิวจนโต (มหานิ. 69, 156; จูฬนิ. มาฆราชมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 85; ปฏิ. ม. 3.5; เนตฺติ. 15; ที. นิ. อฏฺฐ. 3.305; วิภ. มูลฏี. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา; ที. นิ. ฏี. 3.141, 305) ‘ภควโต อิทํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชตี’ติ วุตฺตวจนํ วิจาเรตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อิมินา หสิตุปฺปาทจิตฺเตน ปวตฺติยมานมฺปิ ภควโต สิตกรณํ ปุพฺเพนิวาส-อนาคตํส-สพฺพญฺญุตญฺญาณานํ อนุวตฺตกตฺตา ญาณานุปริวตฺติเยวาติ, เอวํ ปน ญาณานุปริวตฺติภาเว สติ น โกจิ ปาฬิอฏฺฐกถานํ วิโรโธฯ