ตถา ‘‘มูฬฺโห อตฺถํ น ชานาตี’’ติอาทินา (อิติวุ. 88) โมเห อาทีนวํ ปสฺสโต ‘‘โมโห นาม ยถาสภาวคฺคหณสฺส ปริพฺภมนฺโต’’ติ โมหสฺส วิกฺขมฺภนํ อนตฺตานุปสฺสนาย นิมิตฺตํ, อนตฺตานุปสฺสนาย จ อตฺตาภินิเวสสฺส ปฏิปกฺขภาวโต สุญฺญตํ วิโมกฺขํ ปริปูเรตีติ อาห ‘‘โมเห…เป.… วีตโมโห โหตี’’ติฯ

เอวํ สนฺเตติ ยทิ วีตราคตาทโย วิโมกฺขวิภาเคน วุตฺตา, เอวํ สนฺเตฯ ตสฺมาติ ยสฺมา วิโมกฺขมุขวิโมกฺขานํ วเสน นิยเมตฺวา น วุตฺตํ, ตสฺมาฯ ยํ กิญฺจิ อรหโต สมฺภวนฺตํ วิภชิตฺวา วุจฺจตีติ วารตฺตยเทสนา กตาติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘ยํ อรหโต’’ติอาทินาฯ

เอวํ วิมุตฺติวิภาเคน ขีณาสวสฺส วิภาคํ วารตฺตยเทสนานิพนฺธนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อวิภาเคนปิ ตตฺถ ปริญฺญาวิสยสฺส อนุสยวิสยสฺส จ วิภาคํ ตสฺส นิพนฺธนํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อวิเสเสนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ อุเปกฺขาเวทนา วิเสสโต สงฺขารทุกฺขํ สมฺโมหาธิฏฺฐานนฺติ วุตฺตํ ‘‘สงฺขาร…เป.… โมโห’’ติฯ เสสํ วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ขีณาสววารตติยาทินยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตถาคตวารสตฺตมนยวณฺณนา

[12] เยหิ (ที. นิ. อภิ. ฏี. 1.7.จูฬสีลวณฺณนา; อ. นิ. ฏี. 1.1.170) คุณวิเสเสหิ นิมิตฺตภูเตหิ ภควติ ‘‘ตถาคโต’’ติ อยํ สมญฺญา ปวตฺตา, ตํ ทสฺสนตฺถํ ‘‘อฏฺฐหิ การเณหิ ภควา ตถาคโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ คุณเนมิตฺตกาเนว หิ ภควโต สพฺพานิ นามานิฯ ยถาห –

‘‘อสงฺเขฺยยฺยานิ นามานิ, สคุเณน มเหสิโน;

คุเณน นามมุทฺเธยฺยํ, อปิ นามสหสฺสโต’’ติฯ (ธ. ส. อฏฺฐ. 1313; อุทา. อฏฺฐ. 53; ปฏิ. ม. อฏฺฐ. 1.76; ที. นิ. อภิ. ฏี. 1.7.จูฬสีลวณฺณนา; อ. นิ. ฏี. 1.1.170) –

ตถา อาคโตติ เอตฺถ อาการนิยมนวเสน โอปมฺมสมฺปฏิปาทนตฺโถ ตถา-สทฺโทฯ