‘‘ปถวิโต มญฺญตี’’ติอาทีสุ ยถา ‘‘สอุปกรณสฺส อตฺตโน วา ปรสฺส วา’’ติอาทิมญฺญนาปวตฺติ ทสฺสิตา, เอวํ ‘‘ทิฏฺฐโต มญฺญตี’’ติอาทีสุ สกฺกา ตํ ทสฺเสตุนฺติ อาห ‘‘เตสํ ปถวีวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพ’’นฺติฯ

อาหจฺจาติ วิสยํ อนฺวาย, ปตฺวาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อุปคนฺตฺวา’’ติฯ อญฺญมญฺญสํสิเลเสติ จกฺขุรูปโสตสทฺทา วิย ทุเร อหุตฺวา อญฺญมญฺญํ อลฺลิยเนฯ

มนสา วิญฺญาตํ เกวลนฺติ อตฺโถฯ อิตรานิปิ หิ มนสา วิญฺญายนฺตีติฯ เสเสหิ สตฺตหิ อายตเนหิ ปญฺญตฺติยา อสงฺคหิตตฺตา ตมฺปิ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘ธมฺมารมฺมณสฺส วา’’ติ วุตฺตํฯ ทฺวีสุปิ วิกปฺเปสุ โลกุตฺตรานมฺปิ สงฺคโห อาปนฺโนติ อาห ‘‘อิธ ปน สกฺกายปริยาปนฺนเมว ลพฺภตี’’ติฯ วิตฺถาโรติ มญฺญนานํ ปวตฺตนาการวิตฺถาโรฯ เอตฺถาติ เอเตสุ สุตวาราทีสุฯ

ทิฏฺฐสุตวาราทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกตฺตวาราทิวณฺณนา

[6] สมาปนฺนกวาเรนาติ สมาปนฺนกปฺปวตฺติยา, รูปาวจรารูปาวจรฌานปฺปวตฺติยาติ อตฺโถฯ สา หิ เอกสฺมิํเยว อารมฺมเณ เอกากาเรน ปวตฺตตีติ กตฺวา ‘‘เอกตฺต’’นฺติ วุจฺจติ, เอวญฺจ กตฺวา วิปากชฺฌานปฺปวตฺติปิ อิธ สมาปนฺนกวารคฺคหเณเนว คหิตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ อสมาปนฺนกวาเรนาติ กามาวจรธมฺมปฺปวตฺติยาฯ อุปจารชฺฌาเนนปิ หิ จิตฺตํ น สมฺมา เอกตฺตํ คตนฺติ วุจฺจตีติฯ

โยชนาติ มญฺญนาโยชนาฯ ภินฺทิตฺวาติ วิภชิตฺวาฯ สาสนนเยนาติ ปาฬินเยนฯ ตตฺถ ‘‘เอกตฺตํ มญฺญตี’’ติอาทีสุ ‘‘เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี’’ติอาทินา นเยน, ‘‘นานตฺตํ มญฺญตี’’ติอาทีสุ ปน ‘‘รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี’’ติอาทินา นเยน วุตฺตวิธิํ อนุคนฺตฺวา มญฺญนา เวทิตพฺพาฯ

ปถวีวาราทีสุ วุตฺเตน จ อฏฺฐกถานเยนาติ ‘‘อหํ เวทนาติ มญฺญติ, มม เวทนาติ มญฺญตี’’ติอาทินา, ‘‘อหํ รูปนฺติ มญฺญติ, มม รูปนฺติ มญฺญตี’’ติอาทินา จาติ อตฺโถฯ