เมนู

ภูตวาราทิวณฺณนา

[3] ‘‘ปถวิํ มญฺญติ, ปถวิยา มญฺญตี’’ติอาทีหิ ปเทหิ ‘‘รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปสฺมิํ อตฺตานํ สมนุปสฺสตี’’ติอาทีนํ สกฺกายทิฏฺฐีนํ นิทฺธาริตตฺตา วุตฺตํ ‘‘เอวํ รูปมุเขน สงฺขารวตฺถุกํ มญฺญนํ วตฺวา’’ติ เตสุ สงฺขาเรสุ สตฺเตสุปีติ ตทุปาทาเนสุปิ สตฺเตสุ ธาตูสูติ ปถวีอาทีสุ จตูสุ ธาตูสุฯ ‘‘ชาตํ ภูตํ สงฺขต’’นฺติอาทีสุ (ที. นิ. 2.207; สํ. นิ. 5.379) ภูต-สทฺโท อุปฺปาเท ทิสฺสติ, สอุปสคฺโค ปน ‘‘ปภูตมริโย ปกโรติ ปุญฺญ’’นฺติอาทีสุ วิปุเล, ‘‘เยภุยฺเยน ภิกฺขูนํ ปริภูตรูโป’’ติอาทีสุ หิํสเน, ‘‘สมฺภูโต สาณวาสี’’ติอาทีสุ (จูฬว. 450) ปญฺญตฺติยํ, ‘‘อภิภูโต มาโร วิชิโต สงฺคาโม’’ติอาทีสุ วิมถเน, ‘‘ปราภูตรูโป โข อยํ อเจโล ปาถิกปุตฺโต’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 3.23, 25, 31, 32) ปราชเย, ‘‘อนุภูตํ สุขทุกฺข’’นฺติอาทีสุ เวทิยเน, ‘‘วิภูตํ วิภาวิตํ ปญฺญายา’’ติอาทีสุ ปากฏีกรเณ ทิสฺสติฯ เต สพฺเพ รุกฺขาทีสูติฯ อาทิ-สทฺเทน สงฺคหิตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ ‘‘กาโล ฆสติ ภูตานีติ (ชา. 1.2.190), ภูตา โลเก สมุสฺสย’’นฺติ (ที. นิ. 2.220; สํ. นิ. 1.186) จ อาทีสุ อวิเสเสน สตฺตวาจโกปิ ภูตสทฺโท, อุปริ เทวาทิปเทหิ สตฺตวิเสสานํ คหิตตฺตา อิธ ตทวสิฏฺฐา ภูตสทฺเทน คยฺหนฺตีติ อาห ‘‘โน จ โข อวิเสเสนา’’ติฯ เตเนวาห – ‘‘จาตุมหาราชิกานญฺหิ เหฏฺฐา สตฺตา อิธ ภูตาติ อธิปฺเปตา’’ติฯ โย หิ สตฺตนิกาโย ปริปุณฺณโยนิโก จตูหิปิ โยนีหิ นิพฺพตฺตนารโห, ตตฺถายํ ภูตสมญฺญา อณฺฑชาทิวเสน ภวนโตฯ

ภูเตติ วุตฺตเทสอาเทสิเต ภูเตฯ ภูตโต สญฺชานาตีติ อิมินา ‘‘ภูตา’’ติ โลกโวหารํ คเหตฺวา ยถา ตตฺถ ตณฺหาทิมญฺญนา สมฺภวนฺติ, เอวํ วิปรีตสญฺญาย สญฺชานนํ ปกาสียติฯ สฺวายมตฺโถ เหฏฺฐา ‘‘ปถวิโต สญฺชานาตี’’ติ เอตฺถ วุตฺตนยานุสาเรน สกฺกา ชานิตุนฺติ อาห ‘‘วุตฺตนยเมวา’’ติฯ ยถา สุทฺธาวาสา สพฺพทา อภาวโต อิมํ เทสนํ นารุฬฺหา, เอวํ เนรยิกาปิ สพฺพมญฺญนานธิฏฺฐานโตฯ เอเตเนว เอกจฺจเปตานมฺเปตฺถ อสงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อปเร ปน ‘‘ทิฏฺฐิมญฺญนาธิฏฺฐานโต เตสมฺเปตฺถ สงฺคโห อิจฺฉิโตเยวา’’ติ วทนฺติฯ ‘‘สมงฺคิภูตํ ปริจาเรนฺต’’นฺติอาทินา สุตฺเต วุตฺตนเยนรชฺชตีติ ‘‘สุภา สุขิตา’’ติ วิปลฺลาสคฺคาเหน ตตฺถ ราคํ ชเนติฯ เอวเมตฺถ รชฺชนฺโต จ น เกวลํ ทสฺสนวเสเนว, สวนาทิวเสนปิ รชฺชเตวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทิสฺวาปิ…เป.… อุตฺวาปี’’ติ อาหฯ