อาโปวาราทิวณฺณนา

อาปํ อาปโตติ เอตฺถ อปฺโปติ, อปฺปายตีติ วา อาโป, ยสฺมิํ สงฺฆาเต สยํ อตฺถิ, ตํ อาพนฺธนวเสน พฺยาเปตฺวา ติฏฺฐติ, ปริพฺรูเหตีติ วา อตฺโถฯ อตฺถานํ อธิ อชฺฌตฺตํฯ ปติ ปติ อตฺตานนฺติ ปจฺจตฺตํฯ อุภเยนปิ สตฺตสนฺตานปริยาปนฺนเมว วทติฯ อาโป อาโปคตนฺติอาทีสุ อาพนฺธนเมว อาโป, ตเทว อาโปสภาวํ คตตฺตา อาโปคตํ, สภาเวเนว อาปภาวํ ปตฺตนฺติ อตฺโถฯ สิเนหนวเสน สิเนโห, โสเยว สิเนหนสภาวํ คตตฺตา สิเนหคตํฯ พนฺธนตฺตํ รูปสฺสาติ อวินิพฺโภครูปสฺส พนฺธนภาโว, อวิปฺปกิรณวเสน สมฺปิณฺฑนนฺติ อตฺโถฯ อุคฺคณฺหนฺโตติ ยถาปริจฺฉินฺเน อาโปมณฺฑเล ยถา อุคฺคหนิมิตฺตํ อุปลพฺภติ, ตถา นิมิตฺตํ คณฺหนฺโตฯ วุตฺโตติ ‘‘อาปสฺมิ’’นฺติ เอตฺถ วุตฺตอาโปฯ โส หิ สสมฺภารอาโป, น ‘‘อาโปกสิณ’’นฺติ เอตฺถ วุตฺตอาโปฯ เสสนฺติ อารมฺมณสมฺมุติอาปานํ สรูปวิภาวนํฯ ‘‘อาปํ อาปโต ปชานาตี’’ติอาทิปาฬิยา อตฺถวิภาวนญฺเจว ตตฺถ ตตฺถ มญฺญนาวิภาคทสฺสนญฺจ ปถวิยํ วุตฺตสทิสเมวาติฯ ตตฺถ ‘‘ปถวีกสิณเมโก สญฺชานาตี’’ติอาทินา (ที. นิ. 3.360; อ. นิ. 10.25) วุตฺตํ, อิธ ‘‘อาโปกสิณเมโก สญฺชานาตี’’ติอาทินา วตฺตพฺพํฯ ตตฺถ จ ‘‘ปถวีติ สญฺชานาตี’’ติ วุตฺตํ, อิธ ปน ‘‘อาโปติ สญฺชานาตี’’ติอาทินา วตฺตพฺพนฺติ เอวมาทิ เอว วิเสโสฯ เสสํ ตาทิสเมวฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปถวิยํ วุตฺตสทิสเมวา’’ติฯ โย ปเนตฺถ วิเสโส, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘เกวล’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ มูลรโสติ มูลํ ปฏิจฺจ นิพฺพตฺตรโสฯ ขนฺธรสาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ขีราทีนิ ปากฏาเนวฯ ยถา ปน เภสชฺชสิกฺขาปเท (ปารา. 618-625), น เอวมิธ นิยโม อตฺถิฯ ยํ กิญฺจิ ขีรํ ขีรเมวฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ภุมฺมานีติ อาวาฏาทีสุ ฐิตอุทกานิฯ อนฺตลิกฺขานีติ ปถวิํ อปฺปตฺตานิ วสฺโสทกานิ, ปตฺตานิ ปน ภุมฺมาเนวฯ เอวํ วุตฺตา จาติ จ-สทฺเทน หิโมทกกปฺปวินาสกอุทกปถวิยาอนฺโตอุทกปถวีสนฺธารกอุทกาทิํ ปุพฺเพ อวุตฺตมฺปิ สมุจฺจิโนติฯ

เตชํ เตชโตติ เอตฺถ เตชนฏฺเฐน เตโช, เตชนํ นาม ทหนปจนาทิสมตฺถํ นิสานํ, ยํ อุณฺหตฺตนฺติ วุจฺจติฯ