7. วีมํสกสุตฺตวณฺณนา

[487] อตฺถวีมํสโกติ อตฺตตฺถปรตฺถาทิอตฺถวิชานนโกฯ สงฺขารวีมํสโกติ สงฺขตธมฺเม สลกฺขณโต สามญฺญลกฺขณโต วา อายตนาทิวิภาคโต จ วีมํสโกฯ สตฺถุวีมํสโกติ ‘‘สตฺถา นาม คุณโต เอทิโส เอทิโส จา’’ติ สตฺถุ อุปปริกฺขโกฯ วีมํสโกติ วิจารโกฯ ยํ เจตโส สราคาทิวิภาคโต ปริจฺฉินฺทนํ, ตํ เจโตปริยาโยฯ เตนาห ‘‘จิตฺตปริจฺเฉท’’นฺติฯ ยสฺมา เจโตปริยายญาณลาภี – ‘‘อิทํ จิตฺตํ อิโต ปรํ ปวตฺตํ อิทมิโต ปร’’นฺติ ปรสฺส จิตฺตุปฺปตฺติํ ปชานาติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘เจโตปริยายนฺติ จิตฺตวาร’’นฺติฯ วารตฺเถปิ หิ ปริยาย-สทฺโท โหติ – ‘‘กสฺส นุ โข, อานนฺท, ปริยาโย อชฺช ภิกฺขุนิโย โอวทิตุ’’นฺติอาทีสุ (ม. นิ. 3.398)ฯ จิตฺตจารนฺติปิ ปาโฐ, จิตฺตปวตฺตินฺติ อตฺโถฯ เอวํ วิชานนตฺถายาติ อิทานิ วุจฺจมานากาเรน วีมํสนตฺถายฯ

[488] กลฺยาณมิตฺตูปนิสฺสยนฺติ กลฺยาณมิตฺตสงฺขาตํ พฺรหฺมจริยวาสสฺส พลวสนฺนิสฺสยํฯ อุปฑฺฒํ อตฺตโน อานุภาเวนาติ อิมินา ปุคฺคเลน สมฺปาทิยมานสฺส พฺรหฺมจริยสฺส อุปฑฺฒภาคมตฺตํ อตฺตโน วิมุตฺติปริปาจกธมฺมานุภาเวน สิชฺฌติฯ อุปฑฺฒํ กลฺยาณมิตฺตานุภาเวนาติ อิตโร ปน อุปฑฺฒภาโค ยํ นิสฺสาย พฺรหฺมจริยํ วุสฺสติ, ตสฺส กลฺยาณมิตฺตสฺส อุปเทสานุภาเวน โหติ, สิชฺฌตีติ อตฺโถฯ โลกสิทฺโธ เอว อยมตฺโถฯ โลกิยา หิ –

‘‘ปาโท สิทฺโธ อาจริยา, ปาโท หิสฺสานุภาวโต;

ตํวิชฺชาเสวกา ปาโท, ปาโท กาเลน ปจฺจตี’’ติฯ –

วทนฺติฯ อตฺตโน ธมฺมตายาติ อตฺตโน สภาเวน, ญาเณนาติ อตฺโถฯ กลฺยาณมิตฺตตาติ กลฺยาโณ ภทฺโร สุนฺทโร มิตฺโต เอตสฺสาติ กลฺยาณมิตฺโต, ตสฺส ภาโว กลฺยาณมิตฺตตา, กลฺยาณมิตฺตวนฺตตาฯ สีลาทิคุณสมฺปนฺเนหิ กลฺยาณปุคฺคเลเหว อยนํ ปวตฺติ กลฺยาณสหายตาฯ เตสุ เอว จิตฺเตน เจว กาเยน จ นินฺนโปณปพฺภารภาเวน ปวตฺติ กลฺยาณสมฺปวงฺกตาฯ มาเหวนฺติ เอวํ มา อาห, ‘‘อุปฑฺฒํ พฺรหฺมจริยสฺสา’’ติ มา กเถหีติ อตฺโถฯ