กสฺมา ปเนตฺถ ภาวนาลกฺขณาย ธมฺมจริยาย ภววิเสเส วิภชิยมาเน อสญฺญภโว น คหิโตติ อาห ‘‘อสญฺญภโว ปน…เป.… น นิทฺทิฏฺโฐ’’ติฯ พาหิรกา หิ อยถาภูตทสฺสิตาย อสญฺญภวํ ภววิปฺปโมกฺขํ มญฺญมานา ตทุปคชฺฌานํ ภาเวตฺวา อสญฺเญสุ นิพฺพตฺตนฺติฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, ยํ ปเนตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ พฺรหฺมชาลฏฺฐกถายํ ตํสํวณฺณนายญฺจ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.68-73; ที. นิ. ฏี. 1.68-73) วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ

สาเลยฺยกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

2. เวรญฺชกสุตฺตวณฺณนา

[444] เวรญฺชวาสิโนติ เวรญฺชคามวาสิโนฯ เกจิ ปน ‘‘วิวิธรฏฺฐวาสิโน เวรญฺชกา’’ติ เอตมตฺถํ วทนฺติ, เตสํ มเตน ‘‘เวรชฺชกา’’ติ ปาฬิยา ภวิตพฺพนฺติฯ อนิยมิตกิจฺเจนาติ ‘‘อิมินา นามา’’ติ เอวํ น นิยมิเตน กิจฺเจนฯ อยํ วิเสโสติ อยํ ปุคฺคลาธิฏฺฐานธมฺมาธิฏฺฐานกโต อิเมสุ ทฺวีสุ สุตฺเตสุ เทสนาย วิเสโส, อตฺโถ ปน เทสนานโย จ มชฺเฌ ภินฺนสุวณฺณํ วิย อวิสิฏฺโฐติ ทสฺเสติฯ กสฺมา ปน ภควา กตฺถจิ ปุคฺคลาธิฏฺฐานเทสนํ เทเสติ, กตฺถจิ ธมฺมาธิฏฺฐานนฺติ? เทสนาวิลาสโต เวเนยฺยชฺฌาสยโต จฯ เทสนาวิลาสปฺปตฺตา หิ พุทฺธา ภควนฺโต, เต ยถารุจิ กตฺถจิ ปุคฺคลาธิฏฺฐานํ กตฺวา, กตฺถจิ ธมฺมาธิฏฺฐานํ กตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺติฯ เย ปน เวเนยฺยา สาสนกฺกมํ อโนติณฺณา, เตสํ ปุคฺคลาธิฏฺฐานเทสนํ เทเสนฺติฯ เย โอติณฺณา, เตสํ ธมฺมาธิฏฺฐานํฯ สมฺมุติสจฺจวิสยา ปุคฺคลาธิฏฺฐานา, อิตรา ปรมตฺถสจฺจวิสยาฯ ปุริมา กรุณานุกูลา, อิตรา ปญฺญานุกูลาฯ สทฺธานุสาริโคตฺตานํ วา ปุริมาฯ เต หิ ปุคฺคลปฺปมาณา, ปจฺฉิมา ธมฺมานุสารีนํฯ สทฺธาจริตตาย วา โลกาธิปตีนํ วเสน ปุคฺคลาธิฏฺฐานา, ปญฺญาจริตตาย ธมฺมาธิปตีนํ วเสน ธมฺมาธิฏฺฐานาฯ ปุริมา จ เนยฺยตฺถา, ปจฺฉิมา นีตตฺถาฯ อิติ ภควา ตํ ตํ วิเสสํ อเวกฺขิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ทุวิธํ เทสนํ เทเสตีติ เวทิตพฺพํฯ

เวรญฺชกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

3. มหาเวทลฺลสุตฺตวณฺณนา

[449] ครุภาโว คารวํ, ปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ครุกรณียตาฯ สห คารเวนาติ สคารโว, ครุนา กิสฺมิญฺจิ วุตฺเต คารววเสน ปติสฺสวนํ ปติสฺสโว, สห ปติสฺสเวน สปฺปติสฺสโว, ปติสฺสวภูตํ ตํสภาคญฺจ ยํ กิญฺจิ ครุกรณํฯ สคารเว สปฺปติสฺสวจนํ สคารวสปฺปติสฺสวจนํฯ ครุกรณํ วา คารโว, สคารวสฺส สปฺปติสฺสวจนํ สคารวสปฺปติสฺสวจนํฯ เอเตน สภาเวเนว สคารวสฺส ตถาปวตฺตํ วจนนฺติ ทสฺเสติฯ อญฺญตฺถ ทุ-สทฺโท ครหตฺโถปิ โหติ ‘‘ทุกฺขํ ทุปฺปุตฺโต’’ติอาทีสุ วิย, อิธ ปน โส น สมฺภวติ กุจฺฉิตาย ปญฺญาย อภาวโตติ อาห ‘‘ปญฺญาย ทุฏฺฐํ นาม นตฺถี’’ติฯ ‘‘ทุสฺสีโล’’ติอาทีสุ วิย อภาวตฺโถ ทุ-สทฺโทติ วุตฺตํ ‘‘อปฺปญฺโญ นิปฺปญฺโญติ อตฺโถ’’ติฯ กิตฺตเกนาติ เกน ปริมาเณนฯ ตํ ปน ปริมาณํ ยสฺมา ปริเมยฺยสฺส อตฺถสฺส ปริจฺฉินฺทนํ โหติ, นุ-สทฺโท จ ปุจฺฉาย โชตโก, ตสฺมา ‘‘กิตฺตาวตา นุ โขติ การณปริจฺเฉทปุจฺฉา’’ติ วตฺวา ‘‘กิตฺตเกน นุ โข เอวํ วุจฺจตีติ อตฺโถ’’ติ อาหฯ ‘‘การณปริจฺเฉทปุจฺฉา’’ติ อิมินา ‘‘กิตฺตาวตา’’ติ สามญฺญโต ปุจฺฉาภาโว ทสฺสิโต, น วิเสสโต, ตสฺส ปุจฺฉาวิเสสภาวญาปนตฺถํ มหานิทฺเทเส อาคตา สพฺพาว ปุจฺฉา อตฺถุทฺธารนเยน ทสฺเสติ ‘‘ปุจฺฉา จ นามา’’ติอาทินาฯ อทิฏฺฐํ โชตียติ เอตายาติ อทิฏฺฐโชตนา, ปุจฺฉาฯ ทิฏฺฐสํสนฺทนา สากจฺฉาวเสน วินิจฺฉยกรณํฯ วิมติ ฉิชฺชติ เอตายาติ วิมติจฺเฉทนาฯ อนุมติยา ปุจฺฉา อนุมติปุจฺฉาฯ ‘‘ตํ กิํ มญฺญถ, ภิกฺขเว’’ติอาทิปุจฺฉาย หิ ‘‘กิํ ตุมฺหากํ อนุมตี’’ติ อนุมติ ปุจฺฉิตา โหติฯ กเถตุํ กมฺยตาย ปุจฺฉา กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ

ลกฺขณนฺติ ญาตุํ อิจฺฉิโต โย โกจิ สภาโวฯ อญฺญาตนฺติ เยน เกนจิ ญาเณน อญฺญาตภาวํ อาหฯ อทิฏฺฐนฺติ ทสฺสนภูเตน ปจฺจกฺขํ วิย อทิฏฺฐตํฯ อตุลิตนฺติ ‘‘เอตฺตกํ อิท’’นฺติ ตุลนภูเตน อตุลิตตํฯ อตีริตนฺติ ตีรณภูเตน อกตญาณกิริยาสมาปนตํฯ อวิภูตนฺติ ญาณสฺส อปากฏภาวํฯ อวิภาวิตนฺติ ญาเณน อปากฏีกตภาวํฯ อิธ ทิฏฺฐสํสนฺทนาปุจฺฉา อธิปฺเปตา, น อทิฏฺฐโชตนา วิมติจฺเฉทนา จาติฯ