เมนู

อุภยมฺปิ อุภยตฺถ โยเชตพฺพํ – กิเลสานํ อารกตฺตา หตตฺตา ทูรีภูตตฺตา จ อริโย, ตถา อรหนฺติฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต น วิภตฺตํ, ตํ อุตฺตานตฺถตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

มหาอสฺสปุรสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

10. จูฬอสฺสปุรสุตฺตวณฺณนา

[435] ปุริมสทิสเมวาติ ‘‘อสฺสปุรวาสีนํ ภิกฺขุสงฺเฆ คารวพหุมานํ นิปจฺจการญฺจ ทิสฺวา ภิกฺขู ปิณฺฑปาตาปจายเน นิโยเชนฺโต อิทํ สุตฺตํ อภาสี’’ติ ปุริมสุตฺเต มหาอสฺสปุเร (ม. นิ. อฏฺฐ. 2.415) วุตฺตสทิสเมวฯ สมณานํ อนุจฺฉวิกาติ สมณานํ สมณภาวสฺส อนุจฺฉวิกา ปติรูปาฯ สมณานํ อนุโลมปฺปฏิปทาติ สมณานํ สามญฺญสงฺขาตสฺส อริยมคฺคสฺส อนุกูลปฺปฏิปทาฯ

[436] เอเต ธมฺมาติ เอเต ปาฬิยํ อาคตา อภิชฺฌาพฺยาปาทาทโย ปาปธมฺมาฯ อุปฺปชฺชมานาติ อุปฺปชฺชมานา เอว, ปเคว สนฺตาเน ภาวิตาฯ มลิเนติ มลวนฺเต กิลิฏฺเฐฯ มลคฺคหิเตติ คหิตมเล สญฺชาตมเลฯ สมณมลาติ สมณานํ สมณภาวสฺส มลาฯ ทุสฺสนฺตีติ วิปชฺชนฺติ วินสฺสนฺติฯ สมณโทสาติ สมณานํ สมณภาวทูสนาฯ กสเฏติ อสาเรฯ นิโรเชติ นิตฺเตเชฯ อยโต สุขโต อเปตาติ อปายา, นิรยาทโย, ตํ ผลํ อรหนฺติ, ตํ ปโยชนํ วา เอเตสนฺติ อาปายิกาฯ ฐานานิ อภิชฺฌาทโยฯ เตนาห ‘‘อปาเย’’ติอาทิฯ การณภาเวน ทุคฺคติปริยาปนฺนาย เวทนาย หิตานีติ ทุคฺคติเวทนิยานิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทุคฺคติยํ วิปากเวทนาย ปจฺจยาน’’นฺติฯ ติขิณํ อยนฺติ เวกนฺตกสทิสํ สารอยํฯ อเยนาติ อโยฆํสเกนฯ โกญฺจสกุณานํ กิร กุจฺฉิยํ นิวุตฺถํ ยํ กิญฺจิ ขรํ ติขิณญฺจ โหติฯ ตถา หิ เตสํ วจฺจํ อฏฺฐิมฺปิ ปาสาณมฺปิ วิลียาเปติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘โกญฺจสกุเณ ขาทาเปนฺตี’’ติฯ ตํ กิร อยจุณฺณํ อคฺคินาปิ กิจฺเฉน ทยฺหติ, เภสชฺชพเลน ปน สุเขน ทยฺเหยฺยฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สุสิกฺขิตา จ นํ อยการา พหุหตฺถกมฺมมูลํ ลภิตฺวา กโรนฺตี’’ติอาทิฯ อติติขิณํ โหติ, อญฺญตรํ อโยพนฺธนํ เผคฺคุทณฺฑํ วิย สุเขเนว ฉินฺทนฺติฯ

สสพิฬารจมฺเมหิ สงฺฆฏิตฏฺเฐน สงฺฆาฏีติ วุจฺจติ อาวุธปริจฺฉโทติ อาห ‘‘สงฺฆาฏิยาติ โกสิยา’’ติฯ ปริโยนทฺธนฺติ ปริโต โอนทฺธํ ฉาทิตํฯ สมนฺตโต เวฐิตนฺติ สพฺพโส ปิหิตํฯ

[437] รโชติ อาคนฺตุกรโชฯ ชลฺลนฺติ สรีเร อุฏฺฐานกโลณาทิมลํฯ รโชชลฺลญฺจ วตสมาทานวเสน อนปนีตํ เอตสฺส อตฺถีติ รโชชลฺลิโก, ตสฺสฯ เตนาห ‘‘รโชชลฺลธาริโน’’ติฯ อุทกํ โอโรหนฺตสฺสาติอาทีนมตฺโถ มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนายํ วุตฺโตเยวฯ สพฺพเมตนฺติอาทีสุ สพฺพโสปิ วตสมาทานวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ ยสฺมา สพฺพเมตํ พาหิรสมยวเสเนว กถิตํ, ตสฺมา สงฺฆาฏิกสฺสาติ ปิโลติกขณฺเฑหิ สงฺฆฏิตตฺตา ‘‘สงฺฆาฏี’’ติ ลทฺธนามวตฺถธาริโนติ อตฺโถฯ ตถา หิ ปาฬิยํ ‘‘สงฺฆาฏิกสฺส’’อิจฺเจว วุตฺตํ, น ‘‘ภิกฺขุโน’’ติฯ เตนาห ‘‘อิมสฺมิํ หี’’ติอาทิฯ กสฺมา ปเนตฺถ ภควตา สงฺฆาฏิกตฺตาทีนิเยว วตสมาทานานิ ปฏิกฺขิตฺตานีติ? นยทสฺสนเมตํ อญฺเญสมฺปิ ปญฺจาตปมูควตาทีนํ ตปฺปฏิกฺเขเปเนว ปสิทฺธิโตฯ อปเร ปน ภณนฺติ – ‘‘นาหํ, ภิกฺขเว, สงฺฆาฏิกสฺส สงฺฆาฏิธารณมตฺเตน สามญฺญํ วทามี’’ติ วุตฺเต ตตฺถ นิสินฺโน โกจิ ติตฺถนฺตรลทฺธิโก อเจลกตฺตํ นุ โข กถนฺติ จินฺเตสิ, อปเร รโชชลฺลกตฺตํ นุ โข กถนฺติ, เอวํ ตํ ตํ จินฺเตนฺตานํ อชฺฌาสยวเสน ภควา อิมาเนว วตสมาทานานิ อิธ ปฏิกฺขิปีติฯ สงฺฆาฏิกนฺติ นิวาสนปารุปนวเสน สงฺฆาฏิวนฺตํฯ เตนาห ‘‘สงฺฆาฏิกํ วตฺถ’’นฺติอาทิฯ อตฺตโน รุจิยา มิตฺตาทโย สงฺฆาฏิกํ กเรยฺยุํ, ปจฺฉา วิญฺญุตํ ปตฺตกาเล สงฺฆาฏิกตฺเต สมาทเปยฺยุํฯ

[438] อตฺตานํ วิสุชฺฌนฺตํ ปสฺสติ อภิชฺฌาทีนํ สมุทาจาราภาวโตฯ มคฺเคน อสมุจฺฉินฺนตฺตา วิสุทฺโธติ ปน น วตฺตพฺโพฯ ปาโมชฺชนฺติ ตรุณปีติมาหฯ ตสฺส หิ อตฺตโน สมฺมาปฏิปตฺติยา กิเลสานํ วิกฺขมฺภิตตฺตา จิตฺตสฺส วิสุทฺธตํ ปสฺสนฺตสฺส ปาโมชฺชํ ชายติ, ตํ ตุฏฺฐาการํฯ เตนาห ‘‘ตุฏฺฐากาโร’’ติฯ ปีตีติ ปสฺสทฺธิอาวหา พลวปีติฯ นามกาโย ปสฺสมฺภตีติ อิมินา อุภยมฺปิ ปสฺสทฺธิํ วทติฯ เวทิยตีติ อนุภวติ วินฺทติฯ

อิทานิ เตน นีวรเณหิ จิตฺตสฺส วิโสธนตฺตํ ลทฺธนฺติ อาห ‘‘อปฺปนาปฺปตฺตํ วิย โหตี’’ติฯ อญฺญตฺถ อุฏฺฐิตา อญฺญํ ฐานํ อุปคตาติ เอตฺตเกน อุปมาภาเวน อุจฺจนีจตาสามญฺเญน เหฏฺฐา อสทฺธมฺมานํ ปฏิปกฺขวเสน เทสนาย ปริโยสาปิตตฺตา วุตฺตํ ‘‘ยถานุสนฺธินา’’ติฯ มหาสีหนาทสุตฺเต มคฺโค โปกฺขรณิยา อุปมิโต ‘‘เสยฺยถาปิ, สาริปุตฺต, โปกฺขรณี’’ติอาทิํ (ม. นิ. 1.154) อารภิตฺวา อุปมาสํสนฺทเน ‘‘ตถายํ ปุคฺคโล ปฏิปนฺโน, ตถา จ อิริยติ, ตญฺจ มคฺคํ สมารุฬฺโห, ยถา อาสวานํ ขยา’’ติ (ม. นิ. 1.154) วุตฺตตฺตาฯ ยถา หิ ปุรตฺถิมาทิทิสาหิ อาคตา ปุริสา ตํ โปกฺขรณิํ อาคมฺม วิสุทฺธรูปกายา วิคตปริฬาหา จ โหนฺติ, เอวํ ขตฺติยาทิกุลโต อาคตา ตถาคตปฺปเวทิตํ ธมฺมวินยํ สาสนํ อาคมฺม วิสุทฺธนามกายา วิคตกิเลสปริฬาหา จ โหนฺติฯ ตสฺมา สพฺพกิเลสานํ สมิตตฺตา ปรมตฺถสมโณ โหตีติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

จูฬอสฺสปุรสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

นิฏฺฐิตา จ มหายมกวคฺควณฺณนาฯ

5. จูฬยมกวคฺโค

1. สาเลยฺยกสุตฺตวณฺณนา

[439] มหาชนกาเย สนฺนิปติเตติ เกจิ ‘‘ปหํสนวิธิํ ทสฺเสตฺวา ราชกุมารํ หาเสสฺสามา’’ติ, เกจิ ‘‘ตํ กีฬนํ ปสฺสิสฺสามา’’ติ เอวํ มหาชนสมูเห สนฺนิปติเตฯ เทวนฏนฺติ ทิพฺพคนฺธพฺพํฯ กุสลํ กุสลนฺติ วจนํ อุปาทายาติ ‘‘กจฺจิ กุสลํ? อาม กุสล’’นฺติ วจนปฏิวจนวเสน ปวตฺตกุสลวาทิตาย เต มนุสฺสา อาทิโต กุสลาติ สมญฺญํ ลภิํสุฯ เตสํ กุสลานํ อิสฺสราติ ราชกุมารา โกสลาฯ โกสเล ชาตาฯ เตสํ นิวาโสติ สพฺพํ ปุพฺเพ วุตฺตนยเมวฯ เตนาห ‘‘โส ปเทโส โกสลาติ วุจฺจตี’’ติฯ

จาริกํ จรมาโนติ สามญฺญวจนมฺปิ ‘‘มหตา…เป.… ตทวสรี’’ติ วจนโต วิเสสํ นิวิฏฺฐเมวาติ อาห ‘‘อตุริตจาริกํ จรมาโน’’ติฯ มหตาติ คุณมหตฺเตนปิ สงฺขฺยามหตฺเตนปิ มหตาฯ ตสฺมิญฺหิ ภิกฺขุสมูเห เกจิ อธิสีลสิกฺขาวเสน สีลสมฺปนฺนา, ตถา เกจิ สีลสมาธิสมฺปนฺนา, เกจิ สีลสมาธิปญฺญาสมฺปนฺนาติ คุณมหตฺเตนปิ โส ภิกฺขุสมูโห มหาติฯ ตํ อนามสิตฺวา สงฺขฺยามหตฺตเมว ทสฺเสนฺโต ‘‘สตํ วา’’ติอาทิมาหฯ อญฺญคามปฏิพทฺธชีวิกาวเสน สโมสรนฺติ เอตฺถาติ สโมสรณํ, คาโม นิวาสคาโมฯ นฺติ สาลํ พฺราหฺมณคามํฯ วิหาโรติ ภควโต วิหรณฏฺฐานํฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ สาเลยฺยกสุตฺเตฯ อนิยมิโตติ อสุกสฺมิํ อาราเม ปพฺพเต รุกฺขมูเล วาติ น นิยมิโต, สรูปคฺคหณวเสน น นิยมิตฺวา วุตฺโตฯ ตสฺมาติ อนิยมิตตฺตาฯ อตฺถาปตฺติสิทฺธมตฺถํ ปริกปฺปนวเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘วนสณฺโฑ ภวิสฺสตี’’ติ อาห, อทฺธา ภเวยฺยาติ อตฺโถฯ

อุปลภิํสูติ (สารตฺถ. ฏี. 1.1.เวรญฺชกณฺฑวณฺณนา; ที. นิ. ฏี. 1.255; อ. นิ. ฏี. 2.3.64) สวนวเสน อุปลภิํสูติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โสตทฺวาร…เป.… ชานิํสู’’ติ อาหฯ อวธารณผลตฺตา สพฺพมฺปิ วากฺยํ อนฺโตคธาวธารณนฺติ อาห ‘‘ปทปูรณมตฺเต วา นิปาโต’’ติฯ อวธารณตฺเถติ ปน อิมินา อิฏฺฐตฺถาวธารณตฺถํ โข-สทฺทคฺคหณนฺติ ทสฺเสติฯ