เมนู

[311] อสมยวิโมกฺขํ อาราเธตีติ เอตฺถ อธิปฺเปตํ อสมยวิโมกฺขํ ปาฬิยา เอว ทสฺเสตุํ ‘‘กตโม อสมยวิโมกฺโข’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อฏฺฐนฺนญฺหิ สมาปชฺชนสมโยปิ อตฺถิ อสมโยปิ, มคฺควิโมกฺเขน ปน วิมุจฺจนสฺส สมโย วา อสมโย วา นตฺถิฯ ยสฺส สทฺธา พลวตี, วิปสฺสนา จ อารทฺธา, ตสฺส คจฺฉนฺตสฺส ติฏฺฐนฺตสฺส นิสีทนฺตสฺส ภุญฺชนฺตสฺส จ มคฺคผลปฏิเวโธ นาม น โหตีติ น วตฺตพฺพํ, อิติ มคฺควิโมกฺเขน วิมุจฺจนฺตสฺส สมโย วา อสมโย วา นตฺถีติ โส อสมยวิโมกฺโขฯ เตนาห ‘‘โลกิยสมาปตฺติโย หี’’ติอาทิฯ

น กุปฺปติ, น นสฺสตีติ อกุปฺปา, กทาจิปิ อปริหานสภาวาฯ สพฺพสํกิเลเสหิ ปฏิปฺปสฺสทฺธิวเสน เจตโส วิมุตฺตีติ เจโตวิมุตฺติฯ เตนาห ‘‘อรหตฺตผลวิมุตฺตี’’ติฯ อยมตฺโถ ปโยชนํ เอตสฺสาติ เอตทตฺถํ, สาสนพฺรหฺมจริยํ, ตสฺส เอสา ปรมโกฏิฯ ยถารทฺธสฺส สาโรปเมน ผเลน เทสนา นิฏฺฐาปิตาติ อาห ‘‘ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฏฺฐเปสี’’ติฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

มหาสาโรปมสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

10. จูฬสาโรปมสุตฺตวณฺณนา

[312] ปิงฺคลธาตุโกติ ปิงฺคลสภาโว ปิงฺคลจฺฉวิโก, ปิงฺคลกฺโขติ วา อตฺโถฯ ปพฺพชิตสมูหสงฺขาโต สงฺโฆ, น สีลาทิคุเณหิ สงฺคหิตพฺพภาเวนฯ สงฺโฆ เอเตสํ อตฺถิ ปริวารภูโตติ สงฺฆิโนฯ สฺเววาติ โส เอว ปพฺพชิตสมูหสงฺขาโตฯ อาจารสิกฺขาปนวเสนาติ อตฺตนา ปริกปฺปิตอเจลวตาทิอาจารสิกฺขาปนวเสนฯ ปญฺญาตาติ ยถาสกํ สมาทินฺนวตวเสน เจว วิญฺญาตลทฺธิวเสน จ ปญฺญาตาฯ ลทฺธิกราติ ตสฺสา มิจฺฉาทิฏฺฐิยา อุปฺปาทกาฯ พหุชนสฺสาติ ปุถุชนสฺสฯ ตสฺส ปน อาคมสมฺปทาปิ นาม นตฺถิ, กุโต อธิคโมติ เอกํสโต อนฺธปุถุชฺชโน เอวาติ อาห ‘‘อสฺสุตวโต อนฺธพาลปุถุชฺชนสฺสา’’ติฯ น หิ วิญฺญู อปฺปสาทนีเย ปสีทนฺติฯ มงฺคเลสุ กาตพฺพทาสกิจฺจกโร ทาโส มงฺคลทาโส

ตนฺตาวุตานนฺติ ตนฺเต ปสาเรตฺวา วีตานํฯ คณฺฐนกิเลโสติ สํสาเร พนฺธนกิเลโสฯ เอวํ วาทิตายาติ เอวํ ปฏิญฺญตาย, เอวํ ทิฏฺฐิตาย วาฯ นิยฺยานิกาติ นิยฺยานคติสปฺปาฏิหีรกา อนุปารมฺภภูตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ โน เจ นิยฺยานิกาติ อาเนตฺวา โยชนาฯ เตสํ สพฺพญฺญุปฏิญฺญาย อภูตตฺตา ตสฺสา อภูตภาวกถเนน ตสฺส พฺราหฺมณสฺส น กาจิ อตฺถสิทฺธีติ อาห ‘‘เนสํ อนิยฺยานิกภาวกถเนน อตฺถาภาวโต’’ติฯ

[318] นิหีนโลกามิเส ลีโน อชฺฌาสโย เอตสฺส, น ปน นิพฺพาเนติฯ ลีนชฺฌาสโยฯ สาสนํ สิถิลํ กตฺวา คณฺหาติ สิกฺขาย น ติพฺพคารวตฺตาฯ

[323] เหฏฺฐาติ อนนฺตราตีตสุตฺเต มหาสาโรปเมฯ ปฐมชฺฌานาทิธมฺมา วิปสฺสนาปาทกาติ วิปสฺสนาย ปทฏฺฐานภูตาฯ อิธาติ อิมสฺมิํ จูฬสาโรปเม อาคตาฯ นิโรธปาทกาติ อนาคามิโน, อรหนฺโต วา นิโรธสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตุํ สมตฺถาฯ ตสฺมาติ นิโรธปาทกตฺตาฯ ปฐมชฺฌานาทิธมฺมา ญาณทสฺสนโต อุตฺตริตราติ เวทิตพฺพาฯ

จูฬสาโรปมสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

นิฏฺฐิตา จ โอปมฺมวคฺควณฺณนาฯ

4. มหายมกวคฺโค

1. จูฬโคสิงฺคสุตฺตวณฺณนา

[325] ญาตีนํ (อ. นิ. ฏี. 3.6.19) นิวาสฏฺฐานภูโต คาโม ญาติโก, โส เอว นาติโกฯ โส กิร คาโม เยสํ สนฺตโก, เตสํ ปุพฺพปุริเสน อตฺตโน ญาตีนํ สาธารณภาเวน นิเวสิโต, เตน ‘‘นาติโก’’ติ ปญฺญายิตฺถฯ อถ ปจฺฉา ตตฺถ ทฺวีหิ ทายาเทหิ ทฺวิธา วิภชิตฺวา ปริภุตฺโตฯ เตนาห ‘‘ทฺวินฺนํ จูฬปิติมหาปิติปุตฺตานํ ทฺเว คามา’’ติฯ คิญฺชกา วุจฺจนฺติ อิฏฺฐกา, คิญฺชกาหิเยว กโต อาวสโถ คิญฺชกาวสโถฯ ตสฺมิํ กิร ปเทเส มตฺติกา สกฺขรมรุมฺพวาลิกาทีหิ อสมฺมิสฺสา อกฐินา สณฺหา สุขุมา, ตาย กตานิ กุลาลภาชนานิปิ สิลามยานิ วิย ทฬฺหานิ, ตสฺมา เต อุปาสกา ตาย มตฺติกาย ทีฆปุถุลอิฏฺฐกา กาเรตฺวา ตาหิ ฐเปตฺวา ทฺวารพาหวาตปานกวาฏตุลาโย เสสํ สพฺพํ ทพฺพสมฺภาเรน วินา อิฏฺฐกาหิ เอว ปาสาทํ กาเรสุํฯ เตนาห ‘‘อิฏฺฐกาเหวา’’ติอาทิฯ

โคสิงฺคสาลวนทายนฺติ โคสิงฺคสาลวนนฺติ ลทฺธนามํ รกฺขิตํ อรญฺญํฯ เชฏฺฐกรุกฺขสฺสาติ วนปฺปติภูตสฺส สาลรุกฺขสฺสฯ สามคฺคิรสนฺติ สมคฺคภาวาทิคุณํ วิเวกสุขํฯ อุปริปณฺณาสเก อุปกฺกิเลสสุตฺเต (ม. นิ. 3.237-238) ปุถุชฺชนกาโล กถิโต, อิธ จูฬโคสิงฺคสุตฺเต ขีณาสวกาโล กถิโตฯ กตกิจฺจาปิ หิ เต มหาเถรา อตฺตโน ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ ปเรสํ ทิฏฺฐานุคติํ อาปชฺชนญฺจ สมฺปสฺสนฺตา ปรมญฺจ วิเวกํ อนุพฺรูหนฺตา สามคฺคิรสํ อนุภวมานา ตตฺถ วิหรนฺติฯ ตทาติ ตสฺมิํ อุปกฺกิเลสสุตฺตเทสนากาเลฯ เตติ อนุรุทฺธปฺปมุขา กุลปุตฺตาฯ ลทฺธสฺสาทาติ วิปสฺสนาย วีถิปฏิปตฺติยา อธิคตสฺสาทาฯ วิปสฺสนา หิ ปุพฺเพนาปรํ วิเสสํ อาวหนฺตี ปวตฺตมานา สาติสยํ ปีติโสมนสฺสํ อาวหติฯ เตนาห ภควา –

‘‘ยโต ยโต สมฺมสติ, ขนฺธานํ อุทยพฺพยํ;

ลภติ ปีติปาโมชฺชํ, อมตํ ตํ วิชานต’’นฺติฯ (ธ. ป. 374);