สตฺตวิสุทฺธิปญฺหวณฺณนา

[256] ตโต ปฏฺฐายาติฯ ยทา ชาติภูมกา ภิกฺขู สตฺถุ สมฺมุขา เถรสฺส วณฺณํ ภาสิํสุ, ตโต ปฏฺฐายฯ สีสานุโลกี หุตฺวา ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธนํ เถเรน สมาคเม อาทรวเสน กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตถา หิ วุตฺตํ ปาเฐ ‘‘อปฺเปว นามา’’ติอาทิ, ‘‘ตรมานรูโป’’ติ จฯ ยํ ปน วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘เอกสฺมิํ ฐาเน นิลีน’’นฺติอาทิ, ตํ อการณํฯ น หิ ธมฺมเสนาปติ ตสฺส เถรสฺส นิสินฺนฏฺฐานํ อภิญฺญาญาเณน ชานิตุํ น สกฺโกติฯ ‘‘กจฺจิ นุ โข มํ อทิสฺวาว คมิสฺสตี’’ติ อยมฺปิ จินฺตา อาทรวเสเนวาติ ยุตฺตํฯ น หิ สตฺถารํ ทฏฺฐุํ อาคโต สาวโก อปิ อายสฺมา อญฺญาตโกณฺฑญฺโญ สตฺถุกปฺปํ ธมฺมเสนาปติํ ตตฺถ วสนฺตํ อทิสฺวาว คจฺฉนโก นาม อตฺถิฯ ทิวาวิหารนฺติ สมฺปทาเน อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘ทิวาวิหารตฺถายา’’ติฯ

[257] ปุริมกถายาติ ปฐมาลาเปฯ อปฺปติฏฺฐิตายาติ นปฺปวตฺติตายฯ ปจฺฉิมกถา น ชายตีติ ปจฺฉา วตฺตพฺพกถาย อวสโร น โหติฯ สตฺต วิสุทฺธิโย ปุจฺฉิ ทิฏฺฐสํสนฺทนวเสนฯ ญาณทสฺสนวิสุทฺธิ นาม อริยมคฺโคฯ ยสฺมา ตโต อุตฺตริมฺปิ ปตฺตพฺพํ อตฺเถว, ตสฺมา ‘‘จตุปาริสุทฺธิสีลาทีสุ ฐิตสฺสปิ พฺรหฺมจริยวาโส มตฺถกํ น ปาปุณาตี’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺมาติ พฺรหฺมจริยวาสสฺส มตฺถกํ อปฺปตฺตตฺตาฯ สพฺพํ ปฏิกฺขิปีติ สตฺตมมฺปิ ปญฺหํ ปฏิกฺขิปิ, อิตเรสุ วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ

อปฺปจฺจยปรินิพฺพานนฺติ อนุปาทิเสสนิพฺพานมาหฯ อิทานิ ปการนฺตเรนปิ อนุปาทาปรินิพฺพานํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทฺเวธา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ คหณูปาทานนฺติ ทฬฺหคฺคหณภูตํ อุปาทานํ ฯ เตนาห ‘‘กามุปาทานาทิก’’นฺติฯ ปจฺจยูปาทานนฺติ ยํ กิญฺจิ ปจฺจยมาหฯ โส หิ อตฺตโน ผลํ อุปาทิยติ อุปาทานวเสน คณฺหตีติ อุปาทานนฺติ วุจฺจติฯ เตนาห ‘‘ปจฺจยูปาทานํ นาม…เป.… ปจฺจยา’’ติฯ ‘‘อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจตี’’ติ วจนโต (มหาว. 28, 30) อรหตฺตผลํ อนุปาทาปรินิพฺพานนฺติ กเถนฺติฯ น จ อุปาทานสมฺปยุตฺตนฺติ อุปาทาเนหิ เอตํ น สหิตํ นาปิ อุปาทาเนหิ สห ปวตฺติ หุตฺวาฯ

น จ กญฺจิ ธมฺมํ อุปาทิยตีติ กสฺสจิ ธมฺมสฺส อารมฺมณกรณวเสน น อุปาทิยติ ฯ ปรินิพฺพุตนฺเตติ อคฺคมคฺเคน กาตพฺพกิเลสปรินิพฺพานปริโยสานนฺเต ชาตตฺตาฯ อมตธาตุเมว อนุปาทาปรินิพฺพานํ กเถนฺติ, กเถนฺตานญฺจ ยถา ตสฺส โกจิ ปจฺจโย นาม นตฺถิ, เอวํ อธิคโตปิ ยถา โกจิ ปจฺจโย นาม น โหติ, ตถา ปรินิพฺพานํ อปจฺจยปรินิพฺพานนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อยํ อนฺโต’’ติอาทิมาหฯ ปุน ปุจฺฉํ อารภิ อนุปาทาปรินิพฺพานํ สรูปโต ปติฏฺฐาเปตุกาโมฯ

[258] สพฺพปริวตฺเตสูติ สพฺเพสุ ปญฺหปริวตฺตเนสุ, ปญฺหวาเรสูติ อตฺโถฯ สคหณธมฺมเมวาติ ‘‘เอตํ มมา’’ติอาทินา คณฺหตีติ คหณํ, สห คหเณนาติ สคหณํ, อุปาทานิยนฺติ อตฺโถฯ วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิตสฺส อภาวโต วฏฺฏเมว อนุคโตติ วฏฺฏานุคโตฯ เตนาห ‘‘จตุปาริสุทฺธิสีลมตฺตสฺสปิ อภาวโต’’ติฯ โย ปน จตุพฺพิเธ วิวฏฺฏูปนิสฺสเย สีเล ฐิโต, โสปิ ‘‘อญฺญตฺร อิเมหิ ธมฺเมหี’’ติ วตฺตพฺพตํ อรหติฯ

สตฺตวิสุทฺธิปญฺหวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สตฺตรถวินีตวณฺณนา

[259] นิสฺสกฺกวจนเมตํ ‘‘ยาว เหฏฺฐิมโสปานกเฬวรา’’ติอาทีสุ วิยฯ อตฺโถติ ปโยชนํฯ จิตฺตวิสุทฺธิ เหตฺถ สีลวิสุทฺธิํ ปโยเชติ ตสฺส ตทตฺถตฺตาฯ สีลวิสุทฺธิกิจฺจํ กตํ นาม โหติ สมาธิสํวตฺตนโตฯ สมาธิสํวตฺตนิกา หิ สีลวิสุทฺธิ นามฯ สพฺพปเทสูติ ‘‘จิตฺตวิสุทฺธิ ยาวเทว ทิฏฺฐิวิสุทฺธตฺถา’’ติอาทีสุ สพฺพปเทสุ, ทิฏฺฐิวิสุทฺธิยํ ฐิตสฺส จิตฺตวิสุทฺธกิจฺจํ กตํ นาม โหตีติอาทินา โยเชตพฺพํฯ

สาวตฺถินครํ วิย สกฺกายนครํ อติกฺกมิตพฺพตฺตาฯ สาเกตนครํ วิย นิพฺพานนครํ ปาปุณิตพฺพตฺตา ฯ อจฺจายิกสฺส กิจฺจสฺส อุปฺปาทกาโล วิย นวเมเนว ขเณน ปตฺตพฺพสฺส อภิสมยกิจฺจสฺส อุปาทกาโลฯ ยถา รญฺโญ สตฺตเมน รถวินีเตน สาเกเต อนฺเตปุรทฺวาเร โอรุฬฺหสฺส น ตาว กิจฺจํ นิฏฺฐิตํ นาม โหติ, สํวิธาตพฺพสํวิธานํ ญาติมิตฺตคณปริวุตสฺส สุรสโภชนปริโภเค นิฏฺฐิตํ นาม สิยา, เอวเมตํ ญาณทสฺสนวิสุทฺธิยา กิเลเส เขเปตฺวา เตสํเยว ปฏิปฺปสฺสทฺธิปหานสาธกอริยผลสมงฺคิกาเล อภิสมยกิจฺจํ นิฏฺฐิตํ นาม โหติฯ