ติวิธปวิเวกวณฺณนา

เอโกติ เอกากีฯ คจฺฉตีติ จุณฺณิกอิริยาปถวเสน วุตฺตํฯ จรตีติ วิหารโต พหิ สญฺจารวเสน, วิหรตีติ ทิวาวิหาราทิวเสนฯ กายวิเวโกติ จ เนกฺขมฺมาธิมุตฺตสฺส ภาวนานุโยควเสน วิเวกฏฺฐกายตา, น ฌานวิเวกมตฺตํฯ เตนาห ‘‘เนกฺขมฺมาภิรตาน’’นฺติฯ ปริสุทฺธจิตฺตานนฺติ นีวรณาทิสํกิเลสโต วิสุทฺธจิตฺตานํฯ ปรมโวทานปฺปตฺตานนฺติ วิตกฺกาทิตํตํฌานปฏิปกฺขวิคเมน ปรมํ อุตฺตมํ โวทานํ ปตฺตานํฯ นิรุปธีนนฺติ กิเลสุปธิอาทีนํ วิคเมน นิรุปธีนํฯ

ติวิธปวิเวกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจวิธสํสคฺควณฺณนา

สํสีทติ เอเตนาติ สํสคฺโค, ราโคฯ สวนเหตุโก, สวนวเสน วา ปวตฺโต สํสคฺโค สวนสํสคฺโคฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ กายสํสคฺโค ปน กายปรามาโสฯ อิตฺถี วาติ วธู, ยุวตี วาฯ สนฺธาเนตุนฺติ ปุพฺเพนาปรํ ฆเฏตุํฯ โสตวิญฺญาณวีถิวเสนาติ อิทํ มูลภูตํ สวนํ สนฺธาย วุตฺตํ, ตสฺส ปิฏฺฐิวตฺตกมโนทฺวาริกชวนวีถีสุ อุปฺปนฺโนปิ ราโค สวนสํสคฺโคเยวฯ ทสฺสนสํสคฺเคปิ เอเสว นโยฯ อนิตฺถิคนฺธโพธิสตฺโต ปเรหิ กถิยมานวเสน ปวตฺตสวนสํสคฺคสฺส นิทสฺสนํฯ ติสฺสทหโร อตฺตนา สุยฺยมานวเสนฯ ตตฺถ ปฐมํ ชาตเก เวทิตพฺพนฺติ อิตรํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทหโร กิรา’’ติอาทิมาหฯ กามราเคน วิทฺโธติ ราคสลฺเลน หทเย อปฺปิโต อนฺโต อนุวิทฺโธฯ

โสติ ทสฺสนสํสคฺโคฯ เอวํ เวทิตพฺโพติ วตฺถุวเสน ปากฏํ กโรติฯ ตสฺมิํ กิร คาเม เยภุยฺเยน อิตฺถิโย อภิรูปา ทสฺสนียา ปาสาทิกา, ตสฺมา เถโร ‘‘สเจ อนฺโตคาเม น จริสฺสสี’’ติ อาหฯ กาลสฺเสว ปวิฏฺฐตฺตา ยาคุํ อทาสิ, ตสฺมา ยาคุเมว คเหตฺวา คจฺฉนฺตํ ‘‘นิวตฺตถ, ภนฺเต, ภิกฺขํ คณฺหาหี’’ติ อาหํสุฯ ยาจิตฺวาติ ‘‘น มยํ, ภนฺเต, ภิกฺขํ ทาตุกามา นิวตฺเตม, อปิจ อิทํ ภนฺเต การณ’’นฺติ ยาจิตฺวาฯ

อาทิโต ลปนํ อาลาโป, วจนปฏิวจนวเสน ปวตฺโต ลาโป สลฺลาโปฯ ภิกฺขุนิยาติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํฯ ยาย กายจิปิ อิตฺถิยา สนฺตกปริโภควเสน อุปฺปนฺนราโคปิ สมฺโภคสํสคฺโควฯ

ปญฺจวิธสํสคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

คาหคาหกาทิวณฺณนา

ภิกฺขุโน ภิกฺขูหิ กายปรามาโส กายสมฺพาหนาทิวเสนฯ กายสํสคฺคนฺติ กายปรามาสสํสคฺคํฯ คาหคาหโกติ คณฺหนกานํ คณฺหนโกติ อตฺโถฯ คาหมุตฺตโกติ อโยนิโส อามิเสหิ สงฺคณฺหนเกหิ สยํ มุจฺจนโกฯ มุตฺตคาหโกติ ยถาวุตฺตสงฺคหโต มุตฺตานํ สงฺคณฺหนโกฯ มุตฺตมุตฺตโกติ มุจฺจนเกหิ สยมฺปิ มุจฺจนโกฯ คหณวเสน สงฺคณฺหนวเสนฯ อุปสงฺกมนฺติ ตโต กิญฺจิ โลกามิสํ ปจฺจาสีสนฺตา, น ทกฺขิเณยฺยวเสนฯ ภิกฺขุปกฺเข คหณวเสนาติ ปจฺจยลาภาย สงฺคณฺหนวเสนาติ โยเชตพฺพํฯ วุตฺตนเยนาติ ‘‘อามิเสนา’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ

ฐานนฺติ อตฺตโน ฐานาวตฺถํฯ ปาปุณิตุํ น เทติ อุปฺปนฺนเมว ตํ ปฏิสงฺขานพเลน นีหรนฺโต วิกฺขมฺเภติฯ เตนาห ‘‘มนฺเตนา’’ติอาทิฯ ยถา ชีวิตุกาโม ปุริโส กณฺหสปฺเปน, อมิตฺเตน วา สห น สํวสติ, เอวํ ขณมตฺตมฺปิ กิเลเสหิ สห น สํวสตีติ อตฺโถฯ

จตุปาริสุทฺธิสีลํ โลกิยํ โลกุตฺตรญฺจฯ ตถา สมาธิปิฯ วิปสฺสนาย ปาทกา วิปสฺสนาปาทกาติ อฏฺฐสมาปตฺติคฺคหเณน ยถา โลกิยสมาธิ คหิโต, เอวํ วิปสฺสนาปาทกา เอเตสนฺติ วิปสฺสนาปาทกาติ อฏฺฐสมาปตฺติคฺคหเณเนว โลกุตฺตโร สมาธิ คหิโตฯ ยถา หิ จตฺตาริ รูปชฺฌานานิ อธิฏฺฐานํ กตฺวา ปวตฺโต มคฺคสมาธิ วิปสฺสนาปาทโก, เอวํ จตฺตาริ อรูปชฺฌานานิ อธิฏฺฐานํ กตฺวา ปวตฺโตปิฯ สมาปตฺติปริยาโย ปน ปุพฺพโวหาเรน เวทิตพฺโพฯ ปฏิปกฺขสมุจฺเฉทเนน สมฺมา อาปชฺชนโต วา ยถา ‘‘โสตาปตฺติมคฺโค’’ติฯ เอวเมตฺถ สีลสมาธีนมฺปิ มิสฺสกภาโว เวทิตพฺโพ, น ปญฺญาย เอวฯ วิมุตฺตีติ อริยผลนฺติ วุตฺตํ ‘‘วิมุตฺติสมฺปนฺโน’’ติ วุตฺตตฺตาฯ ตญฺหิ นิปฺผาทนฏฺเฐน สมฺปาเทตพฺพํ, น นิพฺพานนฺติฯ