เมนู

ครุธมฺมภาววณฺณนา

สากิยมณฺฑลสฺสาติ สากิยราชสมูหสฺสฯ ทสนฺนํ อปฺปิจฺฉกถาทีนํ วตฺถุ ทสกถาวตฺถุ, อปฺปิจฺฉตาทิฯ ตตฺถ สุปฺปติฏฺฐิตตาย ตสฺส ลาภี ทสกถาวตฺถุลาภีฯ ตตฺถาติ ทสกถาวตฺถุสฺมิํฯ

ครุกรณียตาย ธมฺโม ครุ เอตสฺสาติ ธมฺมครุ, ตสฺส ภาโว ธมฺมครุตา, ตายฯ ‘‘อชฺฌาสเยน เวทิตพฺโพ’’ติ วตฺวา น เกวลํ อชฺฌาสเยเนว, อถ โข กายวจีปโยเคหิปิ เวทิตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ธมฺมครุตาเยว หี’’ติอาทิมาหฯ ติยามรตฺติํ ธมฺมกถํ กตฺวาติ เอตฺถ ‘‘กุมฺภการสฺส นิเวสเน ติยามรตฺติํ วสนฺโต ธมฺมกถํ กตฺวา’’ติ เอวํ วจนเสสวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อญฺญถา ยถาลาภวเสน อตฺเถ คยฺหมาเน ติยามรตฺติํ ธมฺมกถา กตาติ อาปชฺชติ, น จ ตํ อตฺถิฯ วกฺขติ หิ ‘‘พหุเทว รตฺตินฺติ ทิยฑฺฒยามมตฺต’’นฺติฯ ทสพลาทิคุณวิเสสา วิย ธมฺมคารวเหตุกา ปรหิตปฏิปตฺติปิ สพฺพพุทฺธานํ มชฺเฌ ภินฺนสุวณฺณํ วิย สทิสา เอวาติ อิมสฺส ภควโต ธมฺมคารวกิตฺตเน ‘‘กสฺสโปปิ ภควา’’ติอาทินา กสฺสปภควโต ธมฺมคารวํ ทสฺเสติฯ

จาริกํ นิกฺขมีติ ชนปทจาริกํ จริตุํ นิกฺขมิฯ ชนปทจาริกาย อกาเล นิกฺขนฺตตฺตา โกสลราชาทโย วาเรตุํ อารภิํสุฯ ปวาเรตฺวา หิ จรณํ พุทฺธาจิณฺณํฯ ปุณฺณาย สมฺมาปฏิปตฺติํ ปจฺจาสีสนฺโต ภควา ‘‘กิํ เม กริสฺสสี’’ติ อาหฯ

อนหาโตวาติ ธมฺมสวนุสฺสุกฺเกน สายนฺเห พุทฺธาจิณฺณํ นฺหานํ อกตฺวาวฯ อตฺตหิตปรหิตปฏิปตฺตีสุ เอกิสฺสา ทฺวินฺนญฺจ อตฺถิตาสิทฺธา จตุพฺพิธตา ปฏิปตฺติกตา เอว นาม โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ปฏิปนฺนโก จ นาม…เป.… จตุพฺพิโธ โหตี’’ติฯ ปฏิกฺเขปปุพฺพโกปิ หิ ปฏิปนฺโน อตฺถโต ปฏิปนฺนตฺโถ เอวาติฯ กามํ อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน ตาย สมฺมาปฏิปตฺติยา สาสนํ โสภติ, น ปน สาสนํ วฑฺเฒติ อปฺโปสฺสุกฺกภาวโต, น จ การุณิกสฺส ภควโต สพฺพถา มโนรถํ ปูเรติฯ

ตถา หิ ภควา ปฐมโพธิยํ เอกสฏฺฐิยา จ อรหนฺเตสุ ชาเตสุ – ‘‘จรถ, ภิกฺขเว, พหุชนหิตายา’’ติอาทินา (ที. นิ. 2.86-88; มหาว. 32) ภิกฺขู ปรหิตปฏิปตฺติยํ นิโยเชสิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอวรูปํ ภิกฺขุํ ภควา น ปุจฺฉติ, กสฺมา? น มยฺหํ สาสนสฺส วุฑฺฒิปกฺเข ฐิโต’’ติฯ

สมุทาโย อปฺปเกน อูโนปิ อนูโน วิย โหตีติ พากุลตฺเถรํ จตุตฺถราสิโต พหิ กตฺวาปิ ‘‘อสีติมหาเถรา วิยา’’ติ วุตฺตํฯ อสีติมหาเถรสมญฺญา วา อวยเวปิ อฏฺฐสมาปตฺติสามญฺญา วิย ทฏฺฐพฺพาฯ อีทิเส ฐาเน พหูนํ เอกโต กถนํ มหตา กณฺเฐน จ กถนํ สตฺถุ จิตฺตาราธนเมวาติ เตหิ ภิกฺขูหิ ตถา ปฏิปนฺนนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เต ภิกฺขู เมฆสทฺทํ สุตฺวา’’ติอาทิมาหฯ คุณสมฺภาวนายาติ วกฺขมานคุณเหตุกาย สมฺภาวนาย สมฺภาวิโต, น เยน เกนจิ กิจฺจสมตฺถตาทินาฯ

ครุธมฺมภาววณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อปฺปิจฺฉตาทิวณฺณนา

อปฺป-สทฺทสฺส ปริตฺตปริยายตํ มนสิ กตฺวา อาห ‘‘พฺยญฺชนํ สาวเสสํ วิยา’’ติฯ เตนาห ‘‘น หิ ตสฺสา’’ติอาทิฯ อปฺป-สทฺโท ปเนตฺถ อภาวตฺโถติ สกฺกา วิญฺญาตุํ ‘‘อปฺปาพาธตญฺจ สญฺชานามี’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.225; 2.134) วิยฯ

อตฺริจฺฉตา นาม (อ. นิ. ฏี. 1.1.63) อตฺร อตฺร อิจฺฉาติ กตฺวาฯ อสนฺตคุณสมฺภาวนตาติ อตฺตนิ อวิชฺชมานํ คุณานํ วิชฺชมานานํ วิย ปเรสํ ปกาสนาฯ สทฺโธติ มํ ชโน ชานาตูติ วตฺตปฏิปตฺติการกวิเสสลาภีติ ชานาตุ ‘‘วตฺตปฏิปตฺติอาปาถกชฺฌายิตา’’ติ เอวมาทินาฯ สนฺตคุณสมฺภาวนาติ อิจฺฉาจาเร ฐตฺวา อตฺตนิ วิชฺชมานสีลธุตธมฺมาทิคุณวิภาวนาฯ ตาทิสสฺส หิ ปฏิคฺคหเณ อมตฺตญฺญุตาปิ โหติฯ

คณฺหนฺโตเยว อุมฺมุชฺชิ อญฺเญสํ อชานนฺตานํเยวาติ อธิปฺปาโยฯ