เมนู

เอวํ อิตเรสุปิ วตฺตพฺพํ วิปสฺสนากมฺมฏฺฐานํ ขีณาสวคุเณหิ มตฺถกํ ปาเปนฺโต ยถานุสนฺธินาว เทสนํ นิฏฺฐเปสิ, น ปุจฺฉิตานุสนฺธินาติ อธิปฺปาโยฯ นนุ จ ปุจฺฉาวเสนายํ เทสนา อารทฺธาติ? สจฺจํ อารทฺธา, เอวํ ปน ‘‘ปุจฺฉาวสิโก นิกฺเขโป’’ติ วตฺตพฺพํ, น ‘‘ปุจฺฉานุสนฺธิวเสน นิฏฺฐปิตา’’ติฯ อนฺตรปุจฺฉาวเสน เทสนาย อปริวตฺติตตฺตา อารมฺภานุรูปเมว ปน เทสนา นิฏฺฐปิตาฯ

วมฺมิกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

4. รถวินีตสุตฺตวณฺณนา

[252] มหาโควินฺเทน ปริคฺคหิตตากิตฺตนํ ตทา มคธราเชน ปริคฺคหิตูปลกฺขณํฯ ตสฺส หิ โส ปุโรหิโตฯ มหาโควินฺโทติ ปุราตโน เอโก มคธราชาติ เกจิฯ คยฺหตีติ คโห, ราชูนํ คโห ราชคหํฯ นคร-สทฺทาเปกฺขาย นปุํสกนิทฺเทโสฯ อญฺเญเปตฺถ ปกาเรติ ราชูหิ ทิสฺวา สมฺมา ปติฏฺฐาปิตตฺตา เตสํ คหํ เคหภูตนฺติปิ ราชคหํฯ อารกฺขสมฺปตฺติอาทินา อนตฺถุปฺปตฺติเหตุตาย อุปคตานํ ปฏิราชูนํ คหํ คหภูตนฺติปิ ราชคหํ, อารามรามณียกาทีหิ ราชเต, นิวาสสุขตาทินา สตฺเตหิ มมตฺตวเสน คยฺหติ, ปริคฺคยฺหตีติ วา ราชคหนฺติ เอวมาทิเก ปกาเรฯ พุทฺธกาเล จ จกฺกวตฺติกาเล จาติ อิทํ เยภุยฺยวเสน วุตฺตํฯ เวฬูหิ ปริกฺขิตฺตํ อโหสิ, น ปน เกวลํ กฏฺฐกปวนเมวฯ รญฺโญ อุยฺยานกาเล ปติฏฺฐาปิตอฏฺฏาลกวเสน อฏฺฏาลกยุตฺตํ

ชนนํ ชาติ, ชาติยา ภูมิ ชาติภูมํ, ชายิ วา มหาโพธิสตฺโต เอตฺถาภิ ชาติ, สา เอว ภูมีติ ชาติภูมํ, สา อิเมสํ นิวาโสติ ชาติภูมกาติ อาห ‘‘ชาติภูมกาติ ชาติภูมิวาสิโน’’ติฯ กสฺส ปนายํ ชาติภูมีติ อาห ‘‘ตํ โข ปนา’’ติอาทิฯ เตน อนญฺญสาธารณาย ชาติยา อธิปฺเปตตฺตา สเทวเก โลเก สุปากฏภาวโต วิเสสเนน วินาปิ วิสิฏฺฐวิสโยว อิธ ชาติ-สทฺโท วิญฺญายตีติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘สพฺพญฺญุโพธิสตฺตสฺส ชาตฏฺฐานสากิยชนปโท’’ติฯ ตตฺถปิ กปิลวตฺถุสนฺนิสฺสโย ปเทโสติ อาห ‘‘กปิลวตฺถาหาโร’’ติฯ

ครุธมฺมภาววณฺณนา

สากิยมณฺฑลสฺสาติ สากิยราชสมูหสฺสฯ ทสนฺนํ อปฺปิจฺฉกถาทีนํ วตฺถุ ทสกถาวตฺถุ, อปฺปิจฺฉตาทิฯ ตตฺถ สุปฺปติฏฺฐิตตาย ตสฺส ลาภี ทสกถาวตฺถุลาภีฯ ตตฺถาติ ทสกถาวตฺถุสฺมิํฯ

ครุกรณียตาย ธมฺโม ครุ เอตสฺสาติ ธมฺมครุ, ตสฺส ภาโว ธมฺมครุตา, ตายฯ ‘‘อชฺฌาสเยน เวทิตพฺโพ’’ติ วตฺวา น เกวลํ อชฺฌาสเยเนว, อถ โข กายวจีปโยเคหิปิ เวทิตพฺโพติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ธมฺมครุตาเยว หี’’ติอาทิมาหฯ ติยามรตฺติํ ธมฺมกถํ กตฺวาติ เอตฺถ ‘‘กุมฺภการสฺส นิเวสเน ติยามรตฺติํ วสนฺโต ธมฺมกถํ กตฺวา’’ติ เอวํ วจนเสสวเสน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อญฺญถา ยถาลาภวเสน อตฺเถ คยฺหมาเน ติยามรตฺติํ ธมฺมกถา กตาติ อาปชฺชติ, น จ ตํ อตฺถิฯ วกฺขติ หิ ‘‘พหุเทว รตฺตินฺติ ทิยฑฺฒยามมตฺต’’นฺติฯ ทสพลาทิคุณวิเสสา วิย ธมฺมคารวเหตุกา ปรหิตปฏิปตฺติปิ สพฺพพุทฺธานํ มชฺเฌ ภินฺนสุวณฺณํ วิย สทิสา เอวาติ อิมสฺส ภควโต ธมฺมคารวกิตฺตเน ‘‘กสฺสโปปิ ภควา’’ติอาทินา กสฺสปภควโต ธมฺมคารวํ ทสฺเสติฯ

จาริกํ นิกฺขมีติ ชนปทจาริกํ จริตุํ นิกฺขมิฯ ชนปทจาริกาย อกาเล นิกฺขนฺตตฺตา โกสลราชาทโย วาเรตุํ อารภิํสุฯ ปวาเรตฺวา หิ จรณํ พุทฺธาจิณฺณํฯ ปุณฺณาย สมฺมาปฏิปตฺติํ ปจฺจาสีสนฺโต ภควา ‘‘กิํ เม กริสฺสสี’’ติ อาหฯ

อนหาโตวาติ ธมฺมสวนุสฺสุกฺเกน สายนฺเห พุทฺธาจิณฺณํ นฺหานํ อกตฺวาวฯ อตฺตหิตปรหิตปฏิปตฺตีสุ เอกิสฺสา ทฺวินฺนญฺจ อตฺถิตาสิทฺธา จตุพฺพิธตา ปฏิปตฺติกตา เอว นาม โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ปฏิปนฺนโก จ นาม…เป.… จตุพฺพิโธ โหตี’’ติฯ ปฏิกฺเขปปุพฺพโกปิ หิ ปฏิปนฺโน อตฺถโต ปฏิปนฺนตฺโถ เอวาติฯ กามํ อตฺตหิตาย ปฏิปนฺโน ตาย สมฺมาปฏิปตฺติยา สาสนํ โสภติ, น ปน สาสนํ วฑฺเฒติ อปฺโปสฺสุกฺกภาวโต, น จ การุณิกสฺส ภควโต สพฺพถา มโนรถํ ปูเรติฯ