ญาณปวตฺตาการวณฺณนา

[154] ญาณปฺปวตฺตาการนฺติ ญาณสฺส ปวตฺติอาการํ, ญาณสฺส วา ปวตฺติปการํฯ เอกนฺตทุกฺขาติ เอกนฺเตน ทุกฺขา อจฺจนฺตทุกฺขาฯ ตา ปน สพฺพกาลํ ทุกฺขา สุขาลเยนปิ อสมฺมิสฺสาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘นิจฺจทุกฺขา นิรนฺตรทุกฺขา’’ติฯ พหลาติ อตนุกา, มหนฺตาติ อตฺโถ ฯ ติพฺพาติ วา ติขิณาฯ ขราติ กกฺขฬาฯ กฏุกาติ วา อนิฏฺฐาฯ กสฺสติ ขณียตีติ กาสุ, อาวาโฏฯ กสียติ จียตีติ กาสุ, ราสิฯ ผุนนฺตีติ ทฺวีหิ หตฺเถหิ องฺคารานิ อุกฺขิปิตฺวา ปฏิวาตํ โอผุนนฺติ, เตน เตสํ สกลสรีรํ ฑยฺหติฯ เตนาห ‘‘ปริทฑฺฒคตฺตา’’ติฯ ปุริสปฺปมาณํ โปริสํฯ เอกปเถเนวาติ เอกมคฺคภูเตเนวฯ อนุกฺกมนีเยนาติ อุกฺกมิตุํ อปกฺกมิตุํ อสกฺกุเณยฺเยนฯ

นนุ จ ทิพฺพจกฺขุญาณํ ปจฺจุปฺปนฺนวณฺณารมฺมณํ, เตน กถํ รูปนฺตรสมงฺคิํ นิรเย นิพฺพตฺตสตฺตํ ‘‘อยํ โส’’ติ ชานาตีติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘ตตฺถ กิญฺจาปี’’ติอาทิฯ ยถากมฺมูปคญาเณน ‘‘อยํ โส’’ติ สลฺลกฺเขติ, ตสฺส ปน ทิพฺพจกฺขุอานุภาเวน ปตฺตพฺพตฺตา ‘‘ทิพฺพจกฺขุพลํ นาม เอตนฺติ วุตฺตํฯ

ปุริมนเยเนวาติ ‘‘คูถกูโป วิย ติรจฺฉานโยนิ ทฏฺฐพฺพา’’ติอาทินา องฺคารกาสุปมายํ วุตฺตนเยเนวฯ ทุกฺขา เวทนา พหุลา เอตาสูติ ทุกฺขพหุลาฯ พหลปตฺตปลาโสติ อวิรฬตนุวิปุลปณฺโณฯ สุขปริโภคํ มหาปาสาทํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทีฆปาสาโท’’ติ วุตฺตํ จตุรสฺสปาสาทาทีนํ ขุทฺทกตฺตาฯ อุณฺณามยอตฺถรเณนาติ อุณฺณามยโลหิตอตฺถรเณนฯ อุตฺตรํ อุปริภาคํ ฉาเทตีติ อุตฺตรจฺฉโท, วิตานํฯ ตํ ปน โลหิตวิตานํ อิธาธิปฺเปตนฺติ ‘‘รตฺตวิตาเนนา’’ติ วุตฺตํฯ

อปรภาคโยชนาติ ปาฬิยํ ‘‘อปเรน สมเยนา’’ติ วุตฺตสฺส อปรภาคสฺส โยชนาฯ สา ปน เอกเทเสน ปุริมภาเค วุตฺเต เอว สุวิญฺเญยฺยา โหตีติ ‘‘ยถา โส’’ติอาทิมาหฯ มคฺคารุฬฺหเมวาติ มคฺคํ อุปคตมตฺตเมวฯ

นิยมาภาวาติ ‘‘ทิพฺพจกฺขุนาว ปสฺสตี’’ติ นิยมสฺส อภาวาฯ ‘‘ทิพฺพจกฺขุนาปิ ปสฺสิสฺสตี’’ติ อิทํ น อนุตฺตรสุขานุภวนสฺส ทิพฺพจกฺขุโคจรตฺตา วุตฺตํ, อนาคตสฺส ปน ตสฺส ทิพฺพจกฺขุปริภณฺฑภูเตน อนาคตํสญาเณน ทสฺสนเมวาติ การณูปจาเรน วุตฺตํฯ ปาฬิยํ ปน ‘‘เจตสา เจโต ปริจฺจ ปชานามิ’’จฺเจว วุตฺตํฯ