เมนู

เวทนานุปสฺสนาวณฺณนา

[113] สุขํ เวทนนฺติ เอตฺถ สุขยตีติ สุขา, สมฺปยุตฺตธมฺเม กายญฺจ ลทฺธสฺสาเท กโรตีติ อตฺโถฯ สุฏฺฐุ วา ขาทติ, ขนติ วา กายิกํ เจตสิกญฺจ อาพาธนฺติ สุขาฯ สุกรํ โอกาสทานํ เอติสฺสาติ สุขาติ อปเรฯ เวทยติ อารมฺมณรสํ อนุภวตีติ เวทนาฯ เวทยมาโนติ อนุภวมาโนฯ กามนฺติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ อิริยาปถปพฺเพ วุตฺตเมวฯ สมฺปชานสฺส เวทิยนํ สมฺปชานเวทิยนํ

‘‘โวหารมตฺตํ โหตี’’ติ เอเตน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทยมาโน สุขํ เวทนํ เวทยามี’’ติ อิทํ โวหารมตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ วตฺถุอารมฺมณาติ รูปาทิอารมฺมณาฯ รูปาทิอารมฺมณญฺหิ เวทนาย ปวตฺติฏฺฐานตาย ‘‘วตฺถู’’ติ อธิปฺเปตํฯ อสฺสาติ ภเวยฺยฯ ธมฺมวินิมุตฺตสฺส อญฺญสฺส กตฺตุ อภาวโต ธมฺมสฺเสว กตฺตุภาวํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เวทนาว เวทยตี’’ติ อาหฯ นิตฺถุนนฺโตติฯ พลวโต เวทนาเวคสฺส นิโรธเน อาทีนวํ ทิสฺวา ตสฺส อวสรทานวเสน นิตฺถุนนฺโตฯ วีริยสมตํ โยเชตฺวาติ อธิวาสนวีริยสฺส อธิมตฺตตฺตา ตสฺส หาปนวเสน สมาธินา สมรสตาปาทเนน วีริยสมตํ โยเชตฺวาฯ สห ปฏิสมฺภิทาหีติ โลกุตฺตรปฏิสมฺภิทาหิ สหฯ โลกิยานมฺปิ วา สติ อุปฺปตฺติกาเล ตตฺถ สมตฺถตํ สนฺธายาห ‘‘สห ปฏิสมฺภิทาหี’’ติสมสีสีติ วารสมสีสี หุตฺวา, ปจฺจเวกฺขณวารสฺส อนนฺตรวาเร ปรินิพฺพายีติ อตฺโถฯ

ยถา จ สุขํ, เอวํ ทุกฺขนฺติ ยถา ‘‘สุขํ เวทยตี’’ติอาทินา สมฺปชานเวทิยนํ สนฺธาย วุตฺตํ, เอวํ ทุกฺขมฺปิฯ ตตฺถ ทุกฺขยตีติ ทุกฺขา, สมฺปยุตฺตธมฺเม กายญฺจ ปีเฬติ วิพาธตีติ อตฺโถฯ ทุฏฺฐุํ วา ขาทติ, ขนติ วา กายิกํ เจตสิกญฺจ สาตนฺติ ทุกฺขาฯ ทุกฺกรํ โอกาสทานํ เอติสฺสาติ ทุกฺขาติ อปเรฯ อรูปกมฺมฏฺฐานนฺติ อรูปปริคฺคหํ, อรูปธมฺมมุเขน วิปสฺสนาภินิเวสนฺติ อตฺโถฯ รูปกมฺมฏฺฐาเนน ปน สมถาภินิเวโสปิ สงฺคยฺหติ, วิปสฺสนาภินิเวโส ปน อิธาธิปฺเปโตติ ทสฺเสนฺโต อาหฯ ‘‘รูปปริคฺคโห อรูปปริคฺคโหติปิ เอตเทว วุจฺจตี’’ติฯ จตุธาตุววตฺถานํ กเถสีติ เอตฺถาปิ ‘‘เยภุยฺเยนา’’ติ ปทํ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ตทุภยนฺติ จตุธาตุววตฺถานสฺส สงฺเขปวิตฺถารทฺวยมาหฯ สงฺเขปมนสิการวเสน มหาสติปฏฺฐาเน, วิตฺถารมนสิการวเสน ราหุโลวาท- (ม. นิ. 2.115-117) ธาตุวิภงฺคาทีสุ (วิภ. 174-175)ฯ