10. สติปฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา

[105] ชานปทิโนติ (ที. นิ. ฏี. 2.95) ชนปทวนฺโต, ชนปทสฺส วา อิสฺสรา ราชกุมาราฯ โคตฺตวเสน กุรู นามฯ เตสํ นิวาโส ยทิ เอโก ชนปโท, กถํ พหุวจนนฺติ อาห ‘‘รุฬฺหีสทฺเทนา’’ติฯ อกฺขรจินฺตกา หิ อีทิเสสุ ฐาเนสุ ยุตฺเต วิย สลิงฺควจนานิ (ปาณินิ 1.251) อิจฺฉนฺติ, อยเมตฺถ รุฬฺหี ยถา อญฺญตฺถาปิ ‘‘องฺเคสุ วิหรติ, มลฺเลสุ วิหรตี’’ติ จฯ ตพฺพิเสสเน ปน ชนปท-สทฺเท ชาติ-สทฺเท เอกวจนเมวฯ อฏฺฐกถาจริยา ปนาติ ปน-สทฺโท วิเสสตฺถโชตโนฯ เตน ปุถุอตฺถวิสยตาย เอวํ ตํ พหุวจนนฺติ ‘‘พหุเก ปนา’’ติอาทินา วกฺขมานํ วิเสสํ ทีเปติฯ สุตฺวาติ มนฺธาตุมหาราชสฺส อานุภาวทสฺสนานุสาเรน ปรมฺปราคตํ กถํ สุตฺวาฯ อนุสํยายนฺเตนาติ อนุวิจรนฺเตนฯ เอเตสํ ฐานนฺติ จนฺทิมสูริยมุเขน จาตุมหาราชิกภวนมาหฯ เตนาห ‘‘ตตฺถ อคมาสี’’ติอาทิฯ โสติ มนฺธาตุมหาราชาฯ ตนฺติ จาตุมหาราชิกรชฺชํฯ คเหตฺวาติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวาฯ ปุน ปุจฺฉิ ปริณายกรตนํฯ โทวาริกภูมิยํ ติฏฺฐนฺติ สุธมฺมาย เทวสภาย เทวปุรสฺส จ จตูสุ ทฺวาเรสุ อารกฺขาย อธิกตตฺตาฯ ทิพฺพรุกฺขสหสฺสปฏิมณฺฑิตนฺติ อิทํ ‘‘จิตฺตลตาวน’’นฺติอาทีสุปิ โยเชตพฺพํฯ

ปถวิยํ ปติฏฺฐาสีติ ภสฺสิตฺวา ปถวิยา อาสนฺเน ฐาเน อฏฺฐาสิ, ฐตฺวา จ นจิรสฺเสว อนฺตรธายิ เตนตฺตภาเวน รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺสริยสฺส อภาวโตฯ ‘‘จิรตรํ กาลํ ฐตฺวา’’ติ อปเรฯ เทวภาโว ปาตุรโหสิ เทวโลเก ปวตฺติวิปากทายิโน อปราปริยายเวทนียสฺส กมฺมสฺส กโตกาสตฺตาฯ อวยเว สิทฺโธ วิเสโส สมุทายสฺส วิเสสโก โหตีติ เอกมฺปิ รฏฺฐํ พหุวจเนน โวหรียติฯ

ท-กาเรน อตฺถํ วณฺณยนฺติ นิรุตฺตินเยนฯ กมฺมาโสติ กมฺมาสปาโท วุจฺจติ อุตฺตรปทโลเปน ยถา ‘‘รูปภโว รูป’’นฺติฯ กถํ ปน โส กมฺมาสปาโทติ อาห ‘‘ตสฺส กิรา’’ติอาทิฯ ทมิโตติ เอตฺถ กีทิสํ ทมนํ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘โปริสาทภาวโต ปฏิเสธิโต’’ติฯ อิเม ปน เถราติ มชฺฌิมภาณเก วทติ, เต ปน จูฬกมฺมาสทมฺมํ สนฺธาย ตถา วทนฺติฯ ยกฺขินิปุตฺโต หิ กมฺมาสปาโท อลีนสตฺตุกุมารกาเล โพธิสตฺเตน ตตฺถ ทมิโต, สุตโสมกาเล ปน พาราณสิราชา โปริสาทภาวปฏิเสธเนน ยตฺถ ทมิโต, ตํ มหากมฺมาสทมฺมํ นามฯ ปุตฺโตติ วตฺวา อตฺรโชติ วจนํ โอรสปุตฺตภาวทสฺสนตฺถํฯ