เมนู

อวิชฺชาวารวณฺณนา

[103] ‘‘ทุกฺขสจฺเจอญฺญาณ’’นฺติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิวริตุํ ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ นฺติ อญฺญาณํฯ สติปิ ปหาตพฺพตฺเต ปริญฺเญยฺยตฺตวเสน อนฺโตคธํทุกฺขสจฺจญฺจสฺสาติ วตฺถุสงฺขาตํ สมฺปยุตฺตขนฺธสงฺขาตญฺจ ทุกฺขสจฺจํ อสฺส อญฺญาณสฺสฯ ตํ หิสฺส นิสฺสยปจฺจโย โหติฯ ตสฺสาติ ทุกฺขสจฺจสฺสฯ ยาถาวลกฺขณปฏิเวธนิวารเณนาติ สงฺขตอวิปรีตสภาวปฏิวิชฺฌนสฺส นิวารเณนฯ เอเตนสฺส ปริญฺญาภิสมยสงฺขาตสฺส อริยมคฺคปฏิเวธสฺส วิพนฺธกภาวมาหฯ ญาณปฺปวตฺติยาติ ‘‘อิทํ ทุกฺขํ, เอตฺตกํ ทุกฺข’’นฺติ อนุพุชฺฌนาการาย ปุพฺพภาคญาณปฺปวตฺติยาฯ เอตฺถาติ ทุกฺขสจฺเจฯ อปฺปทาเนนาติ อวิสฺสชฺชเนนฯ เอเตนสฺสา อนุโพธญาณสฺสปิ วิพนฺธกตมาหฯ

ตีหิ การเณหิ เวทิตพฺพํ อนฺโตคธาภาวโตฯ อิธ สมฺปยุตฺตขนฺธวเสเนว วตฺถุโต สมุทเย อญฺญาณํ ทฏฺฐพฺพํฯ เอเกเนวาติ อิตรํ การณตฺตยํ ปฏิกฺขิปติฯ ยทิปิ อญฺญาณํ นิโรธมคฺเค อารมฺมณํ น กโรติ, กุโต ตทนฺโตคธตพฺพตฺถุตา, เต ปน ชานิตุกามสฺส ตปฺปฏิจฺฉาทนวเสน อนิโรธมคฺเคสุ นิโรธมคฺคคฺคาหเหตุตาวเสน จ ปวตฺตมานํ ‘‘นิโรเธ ปฏิปทายญฺจ อญฺญาณ’’นฺติ วุจฺจติฯ เตนาห ‘‘ปฏิจฺฉาทนโต’’ติอาทิฯ ตสฺสตฺโถ วุตฺโตเยวฯ คมฺภีรตฺตาติ สภาเวเนว คมฺภีรตฺตาฯ อคาธอปติฏฺฐาภาเวน ตํวิสยสฺส ญาณสฺส อุปฺปาเทตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ทุทฺทสํฯ ปุริมํ ปน สจฺจทฺวยํฯ วญฺจนียฏฺเฐนาติ วญฺจกภาเวน อยาถาวภาเวน อุปฏฺฐานโต ทุทฺทสตฺตา คมฺภีรํ, น สภาวโต, ตสฺมา ตํวิสยํ อญฺญาณํ อุปฺปชฺชติฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ปุริมสจฺจทฺวเย อนิจฺจาทิสภาวลกฺขณสฺส ทุทฺทสตฺตา เอว นิจฺจาทิวิปลฺลาสวเสน ปวตฺตติ อญฺญาณนฺติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํฯ

อิทานิ นิทฺเทสวิภาเคนปิ อวิชฺชาย สจฺเจสุ ปวตฺติวิภาคํ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ทุกฺเขติ เอตฺตเกน ภุมฺมนิทฺเทเสนฯ สงฺคหโตติ ปริญฺเญยฺยตาย ทุกฺเขน สงฺคเหตพฺพโตฯ เตน นิทฺธารณตฺถํ ทสฺเสติฯ ทุกฺขสฺมิญฺหิ อวิชฺชา นิทฺธารียติ, น อญฺญสฺมิํฯ วตฺถุโตติ อาธารตฺถํฯ ทุกฺขสนฺนิสฺสยา หิ อวิชฺชาฯ อารมฺมณโตติ วิสยตฺถํ ตํ อารพฺภ ปวตฺตนโตฯ กิจฺจโตติ พฺยาปนตฺถํ ฉาทนวเสน ตํ พฺยาเปตฺวา ปวตฺตนโตฯ อิมินา นเยน เสเสสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อวิเสสโตติ วิเสสาภาวโต, วุตฺตนเยน ทุกฺขาทีสุ ปวตฺติอาการวิเสสํ อคฺคเหตฺวาติ อตฺโถฯ สภาวโตติ สรสลกฺขณโตฯ จตุนฺนมฺปิ สจฺจานํ อชานนสภาวา หิ อวิชฺชาฯ กามราคภวราคา กามาสวภวาสวาติ อาห ‘‘สหชาตาทิวเสนา’’ติฯ นนุ อวิชฺชา เอว อวิชฺชาสโว, โส กถํ อวิชฺชาย ปจฺจโยติ อาห ‘‘ปุพฺพุปฺปนฺนา’’ติอาทิฯ

อวิชฺชาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาสววารวณฺณนา

[104] อาสววาเร อาสว-สทฺทตฺโถ อาสววิจาโร จ เหฏฺฐา วุตฺโตเยวฯ กสฺมา ปนายํ วาโร วุตฺโต, นนุ อวิชฺชาทิกาว ปฏิจฺจสมุปฺปาทเทสนาติ โจทนํ สนฺธาย ‘‘อยํ วาโร’’ติอาทิ อารทฺธํฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาทปเทสูติ ปฏิจฺจสมุปฺปาทโกฏฺฐาเสสุฯ ทฺวาทสโกฏฺฐาสา หิ สตฺถุ ปฏิจฺจสมุปฺปาทเทสนาฯ ตสฺสาปิ ปจฺจยทสฺสนวเสนาติ นายํ กาปิลานํ มูลปกติ วิย อปฺปจฺจยา, อถ โข สปฺปจฺจยาติ อวิชฺชายปิ ปจฺจยทสฺสนวเสนฯ อาสวสมุทเยนาติ อตีตภเว อาสวานํ สมุทเยน เอตรหิ อวิชฺชาย สมุทโย, เอตรหิ อวิชฺชาย สมุทเยน อนาคเต อาสวสมุทโยติ เอวํ อาสวาวิชฺชานํ ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนกภาเวน อปราปรํ ปวตฺตมานํ อาทิโกฏิอภาเวเนว ตนฺนิมิตฺตสฺส สํสารสฺส อาทิโกฏิอภาวโต อนมตคฺคตาสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ

ทฺวตฺติํส ฐานานีติ ทฺวตฺติํส สจฺจปฺปฏิเวธการณานิ, ทฺวตฺติํส วา จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานานิฯ อิมมฺหา สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตาติ ยาย อริยสาวโก สมฺมาทิฏฺฐิ นาม โหติ, สา อริยา สมฺมาทิฏฺฐิ เอตฺถ วุตฺตาติ สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตํ, อิโต สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตโตฯ

จตุสจฺจปริยาเยหีติ จตุสจฺจาธิคมการเณหิฯ อรหตฺตปริยาเยหีติ ‘‘โส สพฺพโส ราคานุสยํ ปหายา’’ติอาทินา อรหตฺตาธิคมการเณหิฯ เตนาห ‘‘จตุสฏฺฐิยา การเณหี’’ติฯ

อาสววารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมฺมาทิฏฺฐิสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ