สฬายตนวารวณฺณนา

[99] นิทสฺสนมตฺตญฺเจตํ, ตสฺมา ยถา เอตฺถ อรูปโลกาเปกฺขาย ฉฏฺฐายตนญฺจ สฬายตนญฺจ สฬายตนนฺติ เอกเสโส อิจฺฉิตพฺโพ, เอวํ เยสํ ปจฺจยุปฺปนฺโน อุปาทินฺโน, ปจฺจโย ปน อนุปาทินฺโนติปิ อิจฺฉิตพฺโพฯ เตสํ มเตน พาหิรายตนวเสนปิ เอกเสโส เวทิตพฺโพ ‘‘ฉฏฺฐายตนญฺจ สฬายตนญฺจ สฬายตนญฺจ สฬายตน’’นฺติฯ วิสุทฺธิมคฺโคปิ อิมสฺส อาคมสฺส อตฺถสํวณฺณนาติ อาห ‘‘วิสุทฺธิมคฺเค…เป.… วุตฺตนยเมวา’’ติฯ เอส นโย อญฺญตฺถาปิ วิสุทฺธิมคฺคคฺคหเณฯ

สฬายตนวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นามรูปวารวณฺณนา

[100] นมนลกฺขณนฺติ อารมฺมณาภิมุขํ นมนสภาวํ เตน วินา อปวตฺตนโตฯ รุปฺปนํ สีตาทิวิโรธิปจฺจยสนฺนิปาเต วิสทิสุปฺปตฺติฯ อิเม ปน ตโยติอาทินา สพฺพจิตฺตุปฺปาทสาธารณวเสเนว ตํสงฺขารกฺขนฺธคฺคหณํ, ตสฺมา เย ยตฺถ อสาธารณา, เตปิ อตฺถโต คหิตาเยวาติ ทสฺเสติฯ

อุปาทิยิตฺวาติ ปจฺจเย กตฺวาฯ ปจฺจยกรณเมว หิ ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส ปจฺจยภูตธมฺมานํ อุปาทิยนํฯ สมูหสมฺพนฺเธ สามิวจนํ เอตนฺติ ‘‘สมูหตฺเถ เอตํ สามิวจน’’นฺติ วุตฺตํ เตน วินา สมฺพนฺธสฺส อภาวโตฯ เตนาติ ตสฺมาฯ ตํ สพฺพมฺปีติ ตํ ภูตุปาทายปเภทํ สพฺพมฺปิ สตฺตวีสติวิธํฯ ยสฺส นามสฺสาติ จตุโวการภเว นามสฺสฯ วิญฺญาณมฺปิ ตปฺปริยาปนฺนเมว เวทิตพฺพํฯ รูปสฺสาติ เอกโวการภเว รูปสฺสฯ วิญฺญาณํ ปน ปญฺจโวการภเว สงฺขารวิญฺญาณเมวฯ ยสฺส ปญฺจโวการภเว นามรูปสฺสฯ ตสฺส วเสนาติ สหชาตสฺส สหชาตาทิวเสน, อนนฺตรสฺส อนนฺตราทิวเสน, อิตรสฺส อุปนิสฺสยาทิวเสน ตสฺส นามสฺส ยถารหํ ตสฺส ตสฺส วิญฺญาณสฺส ปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพฯ

นามรูปวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วิญฺญาณวารวณฺณนา

[101] เตภูมกวิปากคฺคหเณ การณํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ สงฺขาโร ยสฺส วิญฺญาณสฺสาติ เอตฺถ อฏฺฐวิโธปิ กามาวจรปุญฺญาภิสงฺขาโร โสฬสวิธสฺส กามาวจรวิปากวิญฺญาณสฺส, ปญฺจวิโธปิ รูปาวจรปุญฺญาภิสงฺขาโร ปญฺจวิธสฺส รูปาวจรวิปากวิญฺญาณสฺส, ทฺวาทสวิโธปิ อปุญฺญาภิสงฺขาโร สตฺตวิธสฺส อกุสลวิปากวิญฺญาณสฺส, จตุพฺพิโธปิ อาเนญฺชาภิสงฺกาโร จตุพฺพิธสฺส อรูปาวจรวิปากวิญฺญาณสฺส ยถารหํ ปฏิสนฺธิปวตฺตีสุ กมฺมปจฺจเยน เจว อุปนิสฺสยปจฺจเยน จ ปจฺจโย โหติฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน วิสุทฺธิมคฺเค (วิสุทฺธิ. 2.620) วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพฯ

วิญฺญาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺขารวารวณฺณนา

[102] อภิสงฺขรณลกฺขโณติ อภิสญฺเจตยิตสภาโว, อายูหนลกฺขโณติ อตฺโถฯ โจปนวเสนาติ กายวิญฺญตฺติสงฺขาตโจปนวเสนฯ เตน ปญฺจทฺวาริกเจตนา ปฏิกฺขิปติฯ วจนเภทวเสนาติ วาจานิจฺฉารณวเสนฯ วจีวิญฺญตฺติสมุฏฺฐาปนวเสนาติ อตฺโถฯ ยถาวุตฺตา วีสติ, นว มหคฺคตกุสลเจตนา จาติ เอกูนติํส มโนสญฺเจตนาฯ ‘‘กุสลานํ อุปนิสฺสยวเสนา’’ติ วุตฺตํ, เอกจฺจานํ อารมฺมณวเสนปีติ วตฺตพฺพํฯ สหชาตาทิวเสนาติ สหชาต-อญฺญมญฺญ-นิสฺสย-สมฺปยุตฺต-อตฺถิ-อวิคตเหตุวเสน, อนนฺตรานํ อนนฺตรสมนนฺตรอนนฺตรูปนิสฺสยนตฺถิวิคตาเสวนเสน ปจฺจโยฯ อปิ-สทฺเทน อุปนิสฺสยํ สงฺคณฺหาติฯ

สงฺขารวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ