เวทนาวารวณฺณนา

[97] จกฺขุสมฺผสฺสชา เอว เวทนา อตีตาทิเภทภินฺนา ราสิวเสน เอกชฺฌํ คเหตฺวา เอโก เวทนากาโย ยถา เวทนากฺขนฺโธ, เอวํ โสตสมฺผสฺสชาทิกาติ ปาฬิยํ ‘‘ฉยิเม อาวุโส เวทนากายา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เวทนากายาติ เวทนาสมูหา’’ติฯ จกฺขุสมฺผสฺสโต ชาตา จกฺขุสมฺผสฺสชา เวทนาฯ สา ปน อุปาทินฺนาปิ อนุปาทินฺนาปิ, ตทุภยสฺสปิ สงฺคณฺหนฺเตน อตฺถวณฺณนาย กตตฺตา อาห ‘‘อยํ ตาเวตฺถ สพฺพสงฺคาหิกกถา’’ติฯ อิทานิ ‘‘วิปากวิธิ อย’’นฺติ อุปาทินฺนเยว คณฺหนฺโต ‘‘วิปากวเสนา’’ติอาทิมาหฯ มโนทฺวาเร มโนวิญฺญาณธาตุสมฺปยุตฺตาติ ตทารมฺมณมโนวิญฺญาณธาตุสมฺปยุตฺตาฯ

อวเสสานนฺติ สมฺปฏิจฺฉนาทิเวทนานํฯ อุปนิสฺสยาทีติ อาทิ-สทฺเทน อนนฺตราทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อนนฺตรานญฺหิ อนนฺตราทิวเสน, อิตเรสํ อุปนิสฺสยวเสน ผสฺโส ปจฺจโย โหติ, มโนทฺวาเร ปน ตทารมฺมณเวทนานํ มโนสมฺผสฺโส อุปนิสฺสยวเสน ปจฺจโยฯ อทฺวาริกานนฺติ ทฺวารรหิตานํฯ น หิ ปฏิสนฺธิอาทิเวทนานํ กิญฺจิ ทฺวารํ อตฺถิฯ สหชาตมโนสมฺผสฺสสมุทยาติ เอเตนสฺส ตาสํ สหชาตโกฏิยา ปจฺจยภาวมาหฯ

เวทนาวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ผสฺสวารวณฺณนา

[98] จกฺขุํ นิสฺสาย อุปฺปนฺโน สมฺผสฺโส จกฺขุสมฺผสฺโสฯ ปญฺจวตฺถุกาติ จกฺขาทิปญฺจวตฺถุกา จกฺขาทิปญฺจวตฺถุสนฺนิสฺสยาฯ ‘‘อุปาทินฺนกกถา เอสา’’ติ พาวีสติคฺคหณํ, ปวตฺติกถาภาวโต โลกิยคฺคหณํฯ วิปากมนสมฺปยุตฺตผสฺสาติ วิปากมโนวิญฺญาณสมฺปยุตฺตา ผสฺสาฯ ปจฺจยุปฺปนฺเนน วิย ปจฺจเยนปิ อุปาทินฺนเกเนว ภวิตพฺพนฺติ ‘‘ฉนฺนํ จกฺขาทีนํ อายตนาน’’นฺติ วุตฺตํฯ

ผสฺสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สฬายตนวารวณฺณนา

[99] นิทสฺสนมตฺตญฺเจตํ, ตสฺมา ยถา เอตฺถ อรูปโลกาเปกฺขาย ฉฏฺฐายตนญฺจ สฬายตนญฺจ สฬายตนนฺติ เอกเสโส อิจฺฉิตพฺโพ, เอวํ เยสํ ปจฺจยุปฺปนฺโน อุปาทินฺโน, ปจฺจโย ปน อนุปาทินฺโนติปิ อิจฺฉิตพฺโพฯ เตสํ มเตน พาหิรายตนวเสนปิ เอกเสโส เวทิตพฺโพ ‘‘ฉฏฺฐายตนญฺจ สฬายตนญฺจ สฬายตนญฺจ สฬายตน’’นฺติฯ วิสุทฺธิมคฺโคปิ อิมสฺส อาคมสฺส อตฺถสํวณฺณนาติ อาห ‘‘วิสุทฺธิมคฺเค…เป.… วุตฺตนยเมวา’’ติฯ เอส นโย อญฺญตฺถาปิ วิสุทฺธิมคฺคคฺคหเณฯ

สฬายตนวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นามรูปวารวณฺณนา

[100] นมนลกฺขณนฺติ อารมฺมณาภิมุขํ นมนสภาวํ เตน วินา อปวตฺตนโตฯ รุปฺปนํ สีตาทิวิโรธิปจฺจยสนฺนิปาเต วิสทิสุปฺปตฺติฯ อิเม ปน ตโยติอาทินา สพฺพจิตฺตุปฺปาทสาธารณวเสเนว ตํสงฺขารกฺขนฺธคฺคหณํ, ตสฺมา เย ยตฺถ อสาธารณา, เตปิ อตฺถโต คหิตาเยวาติ ทสฺเสติฯ

อุปาทิยิตฺวาติ ปจฺจเย กตฺวาฯ ปจฺจยกรณเมว หิ ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส ปจฺจยภูตธมฺมานํ อุปาทิยนํฯ สมูหสมฺพนฺเธ สามิวจนํ เอตนฺติ ‘‘สมูหตฺเถ เอตํ สามิวจน’’นฺติ วุตฺตํ เตน วินา สมฺพนฺธสฺส อภาวโตฯ เตนาติ ตสฺมาฯ ตํ สพฺพมฺปีติ ตํ ภูตุปาทายปเภทํ สพฺพมฺปิ สตฺตวีสติวิธํฯ ยสฺส นามสฺสาติ จตุโวการภเว นามสฺสฯ วิญฺญาณมฺปิ ตปฺปริยาปนฺนเมว เวทิตพฺพํฯ รูปสฺสาติ เอกโวการภเว รูปสฺสฯ วิญฺญาณํ ปน ปญฺจโวการภเว สงฺขารวิญฺญาณเมวฯ ยสฺส ปญฺจโวการภเว นามรูปสฺสฯ ตสฺส วเสนาติ สหชาตสฺส สหชาตาทิวเสน, อนนฺตรสฺส อนนฺตราทิวเสน, อิตรสฺส อุปนิสฺสยาทิวเสน ตสฺส นามสฺส ยถารหํ ตสฺส ตสฺส วิญฺญาณสฺส ปจฺจยภาโว เวทิตพฺโพฯ

นามรูปวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ