ตตฺร ตตฺราติ เอตฺถ จตุโวการภเว ทฺวินฺนํ, เอกโวการภเว ทฺวินฺนํ, เสสรูปธาตุยํ ปฏิสนฺธิกฺขเณ อุปฺปชฺชมานานํ ปญฺจนฺนํ, กามธาตุยํ วิกลาวิกลินฺทฺริยวเสน สตฺตนฺนํ นวนฺนํ ทสนฺนํ, ปุน ทสนฺนํ, เอกาทสนฺนญฺจ อายตนานํ วเสน สงฺคโห เวทิตพฺโพฯ ยทิปิ จุติกฺขนฺธา อนนฺตรานํ ปฏิสนฺธิกธมฺมานํ อนนฺตราทินา ปจฺจยา โหนฺติ, เย ปน สมุทยา อชนกา, เต เอตฺถ อุปปตฺติภโวติ อธิปฺเปตาฯ ชนโก เอว ภโวติ อธิปฺเปโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ชาติยา ปจฺจยภูโต กมฺมภโว เวทิตพฺโพ’’ติ อาหฯ

ชาติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภววารวณฺณนา

[94] ภาวนภวนฏฺเฐน ภโว ทุวิโธฯ ตตฺถ กมฺมภโว ‘‘ภวติ เอตสฺมา อุปปตฺติภโว’’ติ ภาวนฏฺเฐน ภโวฯ อฏฺฐกถายํ ปน อุปปตฺติภวํ ‘‘ภวตีติ ภโว’’ติ วตฺวา ตสฺส การณตฺตา กมฺมํ ผลูปจาเรน ภโวติ อยมตฺโถ วุตฺโต, อุภยตฺถาปิ อุปปตฺติภวเหตุภาวเนตฺถ กมฺมสฺส กมฺมภวปริยาโยติ ทสฺสิตํ โหติฯ สพฺพถาปีติ ภาวนภวนกุสลากุสลอุปปตฺติสมฺปตฺติภวหีนปณีตาทินา สพฺพปฺปกาเรนปิฯ กามภโวติ วุตฺตํ กามตณฺหาเหตุกโต กามตณฺหาย อารมฺมณภาวโต จฯ รูปภวูปคกมฺมํ รูปภโว, ตถา อรูปภวูปคกมฺมํ อรูปภโว, ตํตํนิพฺพตฺตกฺขนฺธา รูปารูปุปตฺติภวา, รูปารูปภวภาโว ปน เตสํ ‘‘กามภโว’’ติ เอตฺถ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพฯ

ภววารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปาทานวารวณฺณนา

[95] อุปาทานนฺติ จตุพฺพิธมฺปิ อุปาทานํฯ ยถา หิ กามสฺสาทวเสน, ภวสฺสาทวเสน วา ตํตํสุคติภวูปคํ กมฺมํ กโรนฺตสฺส กามุปาทานํ, เอวํ อุจฺเฉทาทิมิจฺฉาภินิเวสวเสนาติ จตฺตาริปิ อุปาทานานิ ยถารหํ ตสฺส ตสฺส กุสลกมฺมภวสฺส อุปนิสฺสยวเสเนว ปจฺจยา โหนฺติ, อกุสลกมฺมภวสฺส อสหชาตสฺส อนนฺตรสฺส อุปนิสฺสยวเสนปิ อารมฺมณวเสนปิ ฯ สหชาตสฺส กามุปาทานํ สหชาต-อญฺญมญฺญ-นิสฺสย-สมฺปยุตฺต-อตฺถิ-อวิคต-เหตุ-วเสน สตฺตธา, เสสอุปาทานานิ ตตฺถ เหตุปจฺจยภาวํ ปหาย มคฺคปจฺจยํ ปกฺขิปิตฺวา สตฺตธาว ปจฺจยา โหนฺติฯ อนนฺตรสฺส ปน อนนฺตรสมนนฺตรอนนฺตรูปนิสฺสยนตฺถิวิคตาเสวนวเสน ปจฺจยา โหนฺติฯ ตสฺสิทมฺปิ สหชาตาทีติ อาทิ-สทฺเทน สงฺคหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ วตฺถุกามํ อุปาทิยติ จิตฺตํ, ปุคฺคโล วา เอเตนาติ อตฺโถฯ ตนฺติ วตฺถุกามํฯ กาเมตีติ กาโม จ โส อุปาทิยตีติ อุปาทานญฺจาติ โยชนาฯ วุตฺตนเยนาติ อภิธมฺเม วุตฺตนเยนฯ

สสฺสโต อตฺตาติ อิทํ ปุริมทิฏฺฐิํ อุปาทิยมานํ อุตฺตรทิฏฺฐิํ นิทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ยถา เอสา ทิฏฺฐิ ทฬฺหีกรณวเสน ปุริมํ ปุริมํ อุตฺตรา อุตฺตรา อุปาทิยติ, เอวํ ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิกาปีติฯ อตฺตคฺคหณํ ปน อตฺตวาทุปาทานนฺติ นยิทํ ทิฏฺฐุปาทานทสฺสนนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ โลโก จาติ อตฺตคฺคหณวินิมุตฺตคหณํ ทิฏฺฐุปาทานภูตํ อิธ ปุริมทิฏฺฐิอุตฺตรทิฏฺฐิวจเนหิ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ สพฺพทิฏฺฐิคตสฺส ‘‘ทิฏฺฐุปาทาน’’นฺติ เอตํ อธิวจนํ ‘‘สพฺพาปิ ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐุปาทาน’’นฺติ วจนโตฯ

สีลพฺพตํ อุปาทิยนฺตีติ สีลพฺพตํ ‘‘สุทฺธิมคฺโค’’ติ อุปาทิยนฺติฯ เอเตน มิจฺฉาภินิเวเสนฯ สยํ วา ตํ มิจฺฉาภินิเวสสหคตํฯ สีลพฺพตสหจรณโต สีลพฺพตญฺจ ตํ ทฬฺหคฺคาหภาวโต อุปาทานญฺจาติ สีลพฺพตุปาทานํฯ เอวํ สุทฺธีติ อภินิเวสโตติ เอวํ โคสีลโควตาทิจรเณน สํสารสุทฺธีติ อภินิเวสภาวโตฯ เอเตน ตํ สหจรณโต อภินิเวสสฺส ตํสทฺทารหตํ ทสฺเสติฯ

วทนฺตีติ ‘‘อตฺถิ เม อตฺตา’’ติอาทินา โวหรนฺติฯ เอเตน ทิฏฺฐิคเตนฯ อตฺตวาทมตฺตเมวาติ อตฺตาติ วาจามตฺตเมวฯ เอเตน วาจาวตฺถุมตฺตเมตํ, ยทิทํ พาหิรกปริกปฺปิโต อตฺตาติ ทสฺเสติฯ

ตณฺหา กามุปาทานสฺสาติ เอตฺถ ‘‘ตตฺถ กตมํ กามุปาทานํ? โย กาเมสุ กามจฺฉนฺโท กามราโค กามนนฺที กามตณฺหา กามสฺเนโห กามปริฬาโห กามมุจฺฉา กามชฺโฌสานํฯ อิทํ วุจฺจติ กามุปาทาน’’นฺติ วจนโต ตณฺหาทฬฺหตฺตํ กามุปาทานํฯ ตณฺหาทฬฺหตฺตนฺติ จ ปุริมตณฺหาอุปนิสฺสยปจฺจยโต ทฬฺหภูตา อุตฺตรตณฺหา เอวฯ เกจิ ปนาหุ –