ปุพฺเพนิวาสกถาวณฺณนา

[52] ทฺวินฺนํ วิชฺชานนฺติ ปุพฺเพนิวาสญาณทิพฺพจกฺขุญาณสงฺขาตานํ ทฺวินฺนํ วิชฺชานํฯ อนุปทวณฺณนาติ ตาสํ วิชฺชานํ นิทฺเทสปาฬิยา อนุปทวณฺณนาฯ ภาวนานโยติ อุปฺปาทนวิธิฯ ‘‘โส’’ติ ปจฺจตฺตวจนสฺส อหํ-สทฺเทน สมฺพนฺธเน การณํ ทสฺเสตุํ ‘‘อภินินฺนาเมสิ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ปาฬิยํ วา ‘‘อภินินฺนาเมสิ’’นฺติ อุตฺตมปุริสสฺส โยโคติ อหํ-สทฺเทน อาเนตฺวา วุจฺจมาเน ตทตฺโถ ปากโฏ โหตีติ ‘‘โส อห’’นฺติ วุตฺตํฯ อภินีหรินฺติ จิตฺตํ ฌานารมฺมณโต อปเนตฺวา ปุพฺเพนิวาสาภิมุขํ เปเสสิํ, ปุพฺเพนิวาสนินฺนํ ปุพฺเพนิวาสโปณํ ปุพฺเพนิวาสปพฺภารํ อกาสินฺติ อตฺโถฯ

ปุพฺเพอตีตชาตีสุ นิวุตฺถกฺขนฺธา ปุพฺเพนิวาโสฯ นิวุตฺถาติ จ อชฺฌาวุตฺถา อนุภูตา อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุทฺธา, โคจรนิวาเสน นิวุตฺถธมฺมา วา อตฺตโน วิญฺญาเณนวิญฺญาตา, ปรวิญฺญาณวิญฺญาตาปิ วา ฉินฺนวฏุมกานุสฺสรณาทีสุ, ตํ ปุพฺเพนิวาสํ ยาย สติยา อนุสฺสรติ, ตาย สมฺปยุตฺตํ ญาณํ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญฺญาณํฯ ปฏินิวตฺตนฺตสฺสาติ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรณวเสน ยาวทิจฺฉกํ คนฺตฺวา ปจฺจาคจฺฉนฺตสฺสฯ ตสฺมาติ วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส การณภาเวน ปจฺจามสนํ, ปฏินิวตฺตนฺตสฺส ปจฺจเวกฺขณภาวโตติ วุตฺตํ โหติฯ อิธูปปตฺติยาติ อิธ จริมภเว อุปปตฺติยาฯ อนนฺตรนฺติ อตีตานนฺตรมาหฯ อมุตฺราติ อมุกสฺมิํ ภเวติ อตฺโถฯ อุทปาทินฺติ อุปฺปชฺชิํฯ ตาหิ เทวตาหีติ ตุสิตาเทวตาหิฯ เอกโคตฺโตติ ตุสิตโคตฺเตน เอกโคตฺโตฯ มหาโพธิสตฺตานํ สนฺตานสฺส ปริโยสานาวตฺถาย เทวโลกูปปตฺติชนกํ นาม อกุสเลน กมฺมุนา อนุปทฺทุตเมว โหตีติ อธิปฺปาเยน ‘‘ทุกฺขํ ปน สงฺขารทุกฺขเมวา’’ติ วุตฺตํฯ มหาปุญฺญานมฺปิ ปน เทวปุตฺตานํ ปุพฺพนิมิตฺตุปฺปตฺติกาลาทีสุ อนิฏฺฐารมฺมณสมาโยโค โหติเยวาติ ‘‘กทาจิ ทุกฺขทุกฺขสฺสปิ สมฺภโว นตฺถี’’ติ น สกฺกา วตฺตุํฯ สตฺตปญฺญาส…เป.… ปริยนฺโตติ อิทํ มนุสฺสานํ วสฺสคณนาวเสน วุตฺตํฯ ตตฺถ เทวานํ วสฺสคณนาย ปน จตุสหสฺสเมวฯ

อตีตภเว (สารตฺถ. ฏี. 1.12.ปุพฺเพนิวาสกถายํ) ขนฺธา ตปฺปฏิพทฺธนามโคตฺตานิ จ สพฺพํ ปุพฺเพนิวาสนฺเตว สงฺคหิตนฺติ อาห ‘‘กิํ วิทิตํ กโรติ? ปุพฺเพนิวาส’’นฺติฯ โมโห ปฏิจฺฉาทกฏฺเฐน ‘‘ตโม’’ติ วุจฺจติ ‘‘ตโม วิยา’’ติ กตฺวาฯ

โอภาสกรณฏฺเฐนาติ กาตพฺพโต กรณํ, โอภาโสว กรณํ, อตฺตโน ปจฺจเยน โอภาสภาเวน นิพฺพตฺเตตพฺพฏฺเฐนาติ อตฺโถฯ เสสํ ปสํสาวจนนฺติ ปฏิปกฺขวิธมนปวตฺติวิเสสานํ โพธนโต วุตฺตํฯ อวิชฺชา วิหตาติ เอเตน วิชฺชนฏฺเฐน วิชฺชาติ อยมฺปิ อตฺโถ ทีปิโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ ยสฺมา วิชฺชา อุปฺปนฺนาติ เอเตน วิชฺชาปฏิปกฺขา อวิชฺชา, ปฏิปกฺขตา จสฺสา ปหาตพฺพภาเวน วิชฺชาย จ ปหายกภาเวนาติ ทสฺเสติฯ เอส นโย อิตรสฺมิมฺปิ ปททฺวเยติ อิมินา ตโม วิหโต วินฏฺโฐฯ กสฺมา? ยสฺมา อาโลโก อุปฺปนฺโนติ อิมมตฺถํ อติทิสติฯ เปสิตตฺตสฺสาติ ยถาธิปฺเปตตฺถสิทฺธิํ ปติ วิสฺสฏฺฐจิตฺตสฺสฯ ยถา อปฺปมตฺตสฺสาติ อญฺญสฺสปิ กสฺสจิ มาทิสสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ

ปุพฺเพนิวาสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทิพฺพจกฺขุญาณกถาวณฺณนา

[53] อิธาติ ภยเภรวสุตฺเต วุตฺตํฯ อิธ อยํ วิเสโสติ โยชนาฯ วุตฺตสทิสเมว ‘‘เมติ มยา’’ติอาทินาฯ ปริกมฺมกิจฺจนฺติ ‘‘อภิญฺญาปาทกจตุตฺถชฺฌานโต วุฏฺฐาย สพฺพปจฺฉิมา นิสชฺชา อาวชฺชิตพฺพา’’ติอาทินา, กสิณารมฺมณํ อภิญฺญาปาทกชฺฌานํ สพฺพากาเรน อภินีหารกฺขมํ กตฺวา’’ติอาทินา จ วุตฺเตน ปริกมฺเมน กิจฺจํ ปโยชนํ นตฺถิฯ น เตน อิธ อตฺโถติ เตน ภาวนานเยน อิธ ปาฬิยา อตฺถวณฺณนายํ อตฺโถ นตฺถิ ตถาภาวนาย อิธ อนธิปฺเปตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ

ทิพฺพจกฺขุญาณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ