เมนู

อสมฺโมหวิหารวณฺณนา

[50] อยญฺจ เม สพฺพโส ภยเภรวาภาโว วิเสสโต อสมฺโมหธมฺมตฺตาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สนฺติ โข ปนา’’ติอาทินา อุปริ เทสนา วฑฺฒิตาติ อยํ วา เอตฺถ อนุสนฺธิฯ ฌายีนํ สมฺโมหฏฺฐาเนสูติ อิมินา อชฺฌายีนํ สมฺโมหฏฺฐาเนสุ วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ทสฺเสติฯ อตฺถีติ อิทํ นิปาตปทํ ปุถุวจนมฺปิ โหติ ‘‘อตฺถิ อิมสฺมิํ กาเย เกสา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 2.373-374; ม. นิ. 1.110; 3.154; สํ. นิ. 4.127; ขุ. ปา. 3.ทฺวติํสาการ) วิยาติ ‘‘สนฺตี’’ติ ปทสฺส อตฺถทสฺสนวเสน วุตฺตํฯ กิํ ขณตฺตยสมงฺคิตาย เต อตฺถิ, โนติ อาห ‘‘สํวิชฺชนฺติ อุปลพฺภนฺตี’’ติ, มหติ โลกสนฺนิวาเส เอทิสาปิ สํวิชฺชนฺติ ญาเณน คเหตพฺพตาย อุปลพฺภนฺตีติฯ โอทาตกสิณลาภีติ อปฺปมาณโอทาตกสิณลาภีฯ เอวํ หิสฺส สมนฺตโต อาโลโก วิย อุปฏฺฐาติฯ ปริกมฺมนฺติ สมาปตฺติปุพฺพภาคมาหฯ เอตฺตกํ สูริเย คเต วุฏฺฐหามีติ, โน จ โข อทฺธานปริจฺเฉเท กุสโล โหติ, เกวลํ ‘‘ทิวา เอว วุฏฺฐหามี’’ติ มนสิการํ อุปฺปาเทสิฯ วิสทํ โหติ สพฺพํ อารมฺมณชาตํ, ทิพฺพจกฺขุนา ปสฺสนฺตสฺส วิย วิภูตํฯ อวิสทนฺติ เอตฺถ วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เอวํสญฺญิโนติ รตฺติํ ‘‘ทิวา’’ติ, ทิวา จ ‘‘รตฺตี’’ติ เอวํสญฺญิโนฯ

อนฺโตเสนาสเน รตฺติํ นิสินฺโน โหตีติ รตฺติ-สทฺโท อชฺฌาหริตพฺโพฯ ปริตฺตาสนาทีหิ, อญฺเญหิ วา การเณหิคมฺภีราย ภูมิคพฺภสทิสาย ฆนวนปฏิจฺฉนฺนาย พหลตรชาลวนปฏลปฏิจฺฉนฺนายฯ อนฺตรหิตสูริยาโลเก กาเลติ เอเตเนว ทิวาติ อวุตฺตสิทฺโธฯ สมฺโมหวิหาโร นาม พหุวิโธติ อาห ‘‘สมฺโมหวิหารานํ อญฺญตร’’นฺติฯ

ปากโฏ โพธิสตฺตสฺส รตฺตินฺทิวปริจฺเฉโท อนฺตมโส ลวตุฏิขณสฺสปิ อุปาทาย สุววตฺถิตตฺตา, ตถา รตฺติทิวสโกฏฺฐาสปริจฺเฉโท อตฺตนา กาตพฺพกิจฺจวเสน กาลญาณวเสน จฯ

กาลถมฺเภ ลทฺธพฺพฉายาวเสน ทฺวงฺคุลกาเลยามฆณฺฏิกํ ปหรติ สงฺฆสฺส ตํตํวตฺตกรณตฺถํฯ มุคฺครนฺติ ฆณฺฏิกปฺปหรณมุคฺครํฯ ยามยนฺตํ ปตติ อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ โยชิตนฺติ อธิปฺปาโยฯ ยาว อญฺเญ ภิกฺขู โภชนสาลํ อุปคจฺฉนฺติ, ตาว ทิวาวิหารฏฺฐานํ คนฺตฺวา สมณธมฺมํ กโรติฯ

ยํ โข ตนฺติ เอตฺถ นฺติ อนิยมุทฺเทโส, โขติ อวธารเณ, ยเมว ปุคฺคลนฺติ อตฺโถฯ นฺติ วุจฺจมานาการวจนํฯ มเมวาติ มํ เอวฯ อสมฺโมหสภาโวติ สภาวภูตอสมฺโมโหฯ ‘‘อุปฺปนฺโน’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘มนุสฺสโลเก’’ติ วุตฺตํฯ ปญฺญาสมฺปตฺติยาติ ยาถาวโต หิตสฺส ชานนสมตฺเถน อตฺตโน ปญฺญาคุเณน, น เกวลํ อชฺฌาสเยเนว หิเตสิตา, อถ โข ปโยเคนาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘หิตูปเทสโก’’ติ อาหฯ อชฺฌาสเยน ปน หิเตสิตา ‘‘โลกานุกมฺปายา’’ติ อิมินา ทสฺสิตาฯ อุปกรเณหิ วินา น กทาจิ โภคสุขํ อุปกรณทานญฺจ จาคสมฺปตฺติเหตุกนฺติ อาห ‘‘จาคสมฺปตฺติยา…เป.… ทายโก’’ติฯ เมตฺตาสมฺปตฺติยา หิตูปสํหาเรน รกฺขิตาฯ กรุณาสมฺปตฺติยา ทุกฺขาปนยเนน โคปายิตาฯ นนุ จ ปุพฺเพปิ วุตฺตํ ‘‘หิตาย สุขายา’’ติ, อถ กสฺมา ปุน ตํ คหิตนฺติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘อิธ เทวมนุสฺสคฺคหเณนา’’ติอาทิฯ เตน ปุพฺเพ อวิเสสโต หิตาทีนิ ทสฺสิตานิ, อิทานิ วิเสสโต สห ปโยชเนน ตานิ ทสฺสิตานีติ ทีเปติฯ นิพฺพานโต ปโร ปรโม อตฺโถ นาม นตฺถีติ อาห ‘‘ปรมตฺถตฺตายา’’ติฯ หิโนติ นิพฺพานํ คจฺฉตีติ หิตํ, มคฺโคฯ อุกฺกํสโต สุขตฺถํ อริยผลนฺติ อาห ‘‘ตโต อุตฺตริ สุขาภาวโต’’ติฯ

อสมฺโมหวิหารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปุพฺพภาคปฏิปทาทิวณฺณนา

[51] อสมฺโมหวิหารนฺติ อสมฺโมหวุตฺติํ, อสมฺโมหสมฺโพธินฺติ วา อตฺโถฯ นฺติ สมถวิปสฺสนาภาวนาสงฺขาตํ ปฏิปทํฯ ปุพฺพภาคโต ปภุตีติ ภาวนาย ปุพฺพภาควีริยารมฺภาทิโต ปฏฺฐายฯ เกจีติ อุตฺตรวิหารวาสิโนฯ