กายกมฺมนฺตวารกถาวณฺณนา

[35] โสฬสสุ ฐาเนสูติ ‘‘เย โข เกจี’’ติอาทินา ปาฬิยํ วกฺขมาเนสุ โสฬสสุ การเณสุฯ อปริสุทฺธกายกมฺมนฺตตาทโย อรญฺเญ วิหรนฺตานํ จิตฺตุตฺราสนิมิตฺตตาย วิเสสโต วิกฺเขปาวหา, ปริสุทฺธกายกมฺมนฺตตาทโย ปน ตทภาวโต เตสํ อวิกฺเขปาวหาฯ เตนาห ‘‘อปริสุทฺธกายกมฺมนฺตสนฺโทสเหตู’’ติอาทิฯ โสฬสสูติ จ โวทานปกฺขํเยว คเหตฺวา วุตฺตํฯ สํกิเลสคฺคหณมฺปิ ยาวเทว โวทานทสฺสนตฺถนฺติฯ อารมฺมณปริคฺคหรหิตานนฺติ อปริสุทฺธกายกมฺมนฺตาทิกสฺส อรญฺเญ ทิฏฺฐสฺส ตสฺส อารมฺมณสฺส ‘‘เย โข เกจี’’ติอาทินา ปาฬิยํ อาคตนเยน ปริคฺคณฺหนญาณรหิตานํฯ อารมฺมณปริคฺคหยุตฺตานนฺติ เอตฺถ วุตฺตวิปริยาเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ อตฺตนาติ ภควนฺตํ สนฺธาย วทติ, สยนฺติ อตฺโถฯ ตาทิโสติ อารมฺมณปริคฺคหยุตฺโตฯ

สมฺพุชฺฌติ เอเตนาติ สมฺโพโธ, อริยมคฺโคติ อาห ‘‘อริยมคฺคปฺปตฺติโต’’ติฯ อคฺคมคฺคาธิคมาธีโน พุทฺธานํ สพฺพญฺญุตญฺญาณาธิคโมติ อาห ‘‘อนภิสมฺพุทฺธสฺสาติ อปฺปฏิวิทฺธจตุสจฺจสฺสา’’ติฯ อนวเสสโต เญยฺยํ, พุชฺฌิตุํ อรหตีติ โพธิ, มหาวีริยตาทินา ตตฺถ วิเสสโยคโต สตฺโตติ อาห ‘‘พุชฺฌนกสตฺตสฺสา’’ติฯ เตนาห ‘‘สมฺมาสมฺโพธิ’’นฺติอาทิฯ นิยตภาวปฺปตฺติโต ปฏฺฐาย มหาสตฺตา ยถา มหาโพธิยานปฏิปทา หานภาคิยา, ฐิติภาคิยา วา น โหติ, อถ โข วิเสสภาคิยา นิพฺเพธภาคิยา จ โหติ, ตถา ปฏิปชฺชนโต โพธิยํ นินฺนโคณปพฺภารา เอวาติ อาห ‘‘โพธิยา วา สตฺตสฺเสว ลคฺคสฺเสวา’’ติฯ เตนาห ‘‘ทีปงฺกรสฺส หี’’ติอาทิฯ อฏฺฐธมฺมสโมธาเนนาติ –

‘‘มนุสฺสตฺตํ ลิงฺคสมฺปตฺติ, เหตุ สตฺถารทสฺสนํ;

ปพฺพชฺชา คุณสมฺปตฺติ, อธิกาโร จ ฉนฺทตา’’ติฯ (พุ. วํ. 2.59) –

อิเมสํ อภินีหารสฺส องฺคภูตานํ อฏฺฐนฺนํ ธมฺมานํ สโมธาเนน สมวธาเนนฯ

ปพฺพชฺชูปคตาติ ปพฺพชฺชํ อุปคตาฯ เตน ปพฺพชฺชามตฺเตน สมณา, น สมิตปาปตายาติ ทสฺเสติฯ ชาติมตฺเตน อิธ พฺราหฺมณาติ อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘โภวาทิโน วา’’ติฯ เต หิ ‘‘โภ โภ’’ติ วทนสีลา, เตนาห ‘‘โภวาที นาม โส โหติ, สเจ โหติ สกิญฺจโน’’ติ (ธ. ป. 396; สุ. นิ. 625)ฯ ปาณาติปาตาทินาติ อาทิ-สทฺเทน อทินฺนาทานํ อพฺรหฺมจริยญฺจ สงฺคณฺหาติฯ อปริสุทฺเธนาติ จ วิเสสนํ กายกมฺมนฺตาเปกฺขาย, น ปาณาติปาตาทิอเปกฺขายฯ น หิ ปาณาติปาตาทิโก ตสฺส ปุพฺพภาคปโยโค จ โกจิ ปริสุทฺโธ นาม อตฺถิฯ ภายนฏฺเฐน ภยํ, ภีรุตาวหฏฺเฐน เภรวํฯ สนฺโทสเหตูติ สโทสเหตุฯ ส-สทฺโท หิ อิธ สานุสาโร วุตฺโตฯ เตนาห ‘‘อตฺตโน โทสสฺส เหตู’’ติฯ เอกนฺเตน จิตฺตุตฺราสลกฺขณสฺส ภยสฺส วเสน ‘‘สาวชฺช’’นฺติ วุตฺตํฯ จิตฺตุตฺราโส หิ เอกนฺตสาวชฺโช ภายนฏฺเฐน ภยญฺจาติฯ อกฺเขมนฺติ อิทํ อุภยวเสนฯ จิตฺตุตฺราโสปิ หิ สรีรจิตฺตานํ อนตฺถาวหโต อกฺเขม, ตถา ภยานการมฺมณมฺปีติฯ อฏฺฐกถายํ ปน อตฺถทฺวยํ ยถาสงฺขฺยํ โยชิตํฯ สยํ ปริกปฺปิตภยานการมฺมณนิมิตฺตํ จิตฺตุตฺราสสมุปฺปาทนวเสน อาเนนฺตา ภยเภรวํ อวฺหายนฺติ วิย โหนฺตีติ วุตฺตํ ‘‘อวฺหายนฺตีติ ปกฺโกสนฺตี’’ติฯ เตติ มาริตมนุสฺสานํ ญาติมิตฺตาทโยฯ คจฺฉํ คหนภูตํ มหนฺตํ กณฺฏกสณฺฑํ, คุมฺพํ นาติมหนฺตนฺติ วทนฺติฯ คจฺฉนฺติ ปน ติณวนํ เวทิตพฺพํ, ‘‘คจฺเฉ รุฬฺหติเณ’’ติ วุตฺตํ, คุมฺพํ กณฺฏกลตาทิภริตาวิรุฬฺหํฯ พทฺธา วธิตา วิยาติ พทฺธา หุตฺวา ตาฬิยมานา วิยฯ

‘‘น โข ปนาติ เอตฺถ โขติ อวธารณตฺเถ นิปาโต, ปนา’’ติ วิเสสตฺเถฯ เตเนตํ ทสฺเสติ ‘‘อญฺเญ สมณพฺราหฺมณา วิย อหํ อปริสุทฺธกายกมฺมนฺโต หุตฺวา อรญฺญวนปตฺถานิ ปนฺตานิ เสนาสนานิ น โข ปน ปฏิเสวามิ, ปริสุทฺธกายกมฺมนฺโตเยว ปน หุตฺวา ตานิ ปฏิเสวามี’’ติฯ เอวํ วา เอตฺถ อตฺถโยชนา เวทิตพฺพาฯ ‘‘ปริสุทฺธกายกมฺมนฺโตหมสฺมี’’ติ หิ เตน อวธารเณน วิภาวิตตฺถทสฺสนํฯ เตสมหํ อญฺญตโรติ ตาย ปริสุทฺธกายกมฺมตาย เตสํ อริยานํ อหํ อญฺญตโรติ กายกมฺมปาริสุทฺธิยา มหาสตฺโต อตฺตานํ อริเยสุ ปกฺขิปติฯ

ปรมสลฺเลขภาวปฺปตฺตา หิ ตทา โพธิสตฺตสฺส กายกมฺมปาริสุทฺธิ , ตถา วจีกมฺมาทิปาริสุทฺธิ, ยโต มาโร รนฺธคเวสี หุตฺวา ฉพฺพสฺสานิ นิรนฺตรํ อนุพนฺโธ อนฺตรํ น ลภติฯ เตนาห –

‘‘สตฺต วสฺสานิ ภควนฺตํ, อนุพนฺธิํ ปทาปทํ;

โอตารํ นาธิคจฺฉิสฺสํ, สมฺพุทฺธสฺส สตีมโต’’ติฯ (สุ. นิ. 448);

ภิยฺโยติ อธิกํ สวิเสสํ, อุปรูปริ วาฯ ภีตตสิตา ภยูปทฺทเวน ฉมฺภิตสรีรา หฏฺฐโลมา โหนฺติ, อภีตาตสิตา ปน ภยูปทฺทวาภาวโต อหฏฺฐโลมา เขเมน โสตฺถินา ติฏฺฐนฺตีติ เตสํ เขมปฺปตฺติ โสตฺถิภาโว วา ปนฺนโลมตาย ปากโฏ โหตีติ ปาฬิยํ ‘‘ปลฺโลม’’นฺติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ปนฺนโลมต’’นฺติอาทิฯ เอตฺถ จ ภิยฺโย ปลฺโลมมาปาทิํ อรญฺเญ วิหารายาติ ปฏิญฺญานิทฺเทโสฯ ปริสุทฺธกายกมฺมนฺโตหมสฺมีติ เหตุทสฺสนํฯ ‘‘เย หิ โว อริยา’’ติ สทิสูทาหรณทสฺสนํฯ เย โข เกจิ สมณา วา พฺราหฺมณา วาติ วิสทิสูทาหรณทสฺสนํฯ เสสานิ อนฺวยพฺยติเรกวิภาวนานีติ ทฏฺฐพฺพนฺติ อยเมตฺถ ยุตฺติวิภาวนาฯ อิมินา นเยน เสสวาเรสุปิ ยุตฺติวิภาวนา เวทิตพฺพาฯ

กายกมฺมนฺตวารกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วจีกมฺมนฺตวาราทิกถาวณฺณนา

[36] อปริสุทฺเธน มุสาวาทาทินาติ เอตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวฯ อาทิ-สทฺเทน ปน สงฺคหิตํ เตสญฺจ มุสาวาทาทีนํ ปวตฺติเภทํ ภยเภรวาวฺหานมุเขน ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

ภณฺเฑสูติ สวิญฺญาณกาวิญฺญาณเกสุ ภณฺเฑสุฯ อุปฺปาเทตฺวาติ อตฺตโน ปริณามวเสน อภิชฺฌาสงฺขาตํ วิสมโลภํ อุปฺปาเทตฺวาฯ กุชฺฌิตฺวาติ วินาสจินฺตาวเสน ปรสฺส กุชฺฌิตฺวาฯ เอวญฺหิ เนสํ ‘‘เยสํ อปรชฺฌิมฺหา, เต อิทานิ อนุพนฺธิตฺวา’’ติอาทินา ปจฺฉา อาสงฺกุปฺปตฺติ สิยาฯ