11. ปญฺญตฺติหารวณฺณนา

‘‘สพฺพธมฺมมูลปริยาย’’นฺติ เอตฺถ สพฺพธมฺมา นาม สกฺกายธมฺมา, เต ขนฺธวเสน ปญฺจธา ปญฺญตฺตา, อายตนวเสน ทฺวาทสธา, ธาตุวเสน อฏฺฐารสธา ปญฺญตฺตาฯ ‘‘มูล’’นฺติ วา ‘‘มูลปริยาย’’นฺติ วา มญฺญนา วุตฺตา, ตา ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน ติธา อนฺตรเภเทน อเนกธา จ ปญฺญตฺตาฯ อถ วา ‘‘สพฺพธมฺมา’’ติ เตภูมกธมฺมานํ สงฺคหปญฺญตฺติ, ‘‘มูลปริยาย’’นฺติ เตสํ ปภวปญฺญตฺติ, ‘‘โว’’ติ สมฺปทานปญฺญติ, ‘‘เทเสสฺสามิ ภาสิสฺสามี’’ติ ปฏิญฺญาปญฺญตฺติ, ‘‘สุณาถ สาธุกํ มนสิ กโรถา’’ติ จ อาณาปนปญฺญตฺติ, ‘‘อสฺสุตวา’’ติ ปฏิเวธวิมุขตาปญฺญตฺติ เจว ปริยตฺติวิมุขตาปญฺญตฺติ จ, ‘‘ปุถุชฺชโน’’ติ อนริยปญฺญตฺติ, สา อริยธมฺมปฏิกฺเขปปญฺญตฺติ เจว อริยธมฺมวิรหปญฺญตฺติ จ, ‘‘อริยาน’’นฺติ อสมปญฺญตฺติ เจว สมปญฺญตฺติ จฯ ตตฺถ อสมปญฺญตฺติ ตถาคตปญฺญตฺติ, สมปญฺญตฺติ ปจฺเจกพุทฺธานญฺเจว อุภโตภาควิมุตฺตาทีนญฺจ วเสน อฏฺฐวิธา เวทิตพฺพาฯ ‘‘อริยานํ อทสฺสาวี’’ติอาทิ ทสฺสนภาวนาปฏิกฺเขปปญฺญตฺติ, ‘‘ปถวิํ มญฺญตี’’ติอาทิ ปญฺจนฺนํ อุปาทานกฺขนฺธานํ ทฺวาทสนฺนํ อายตนานํ อฏฺฐารสนฺนํ ธาตูนํ สมฺมสนุปคานํ อินฺทฺริยานํ นิกฺเขปปญฺญตฺติ เจว ปภวปญฺญตฺติ จ, ตถา วิปลฺลาสานํ กิจฺจปญฺญตฺติ ปริยุฏฺฐานํ ทสฺสนปญฺญตฺติ กิเลสานํ ผลปญฺญตฺติ อภิสงฺขารานํ วิรูหนปญฺญตฺติ ตณฺหาย อสฺสาทนปญฺญตฺติ ทิฏฺฐิยา วิปฺผนฺทนปญฺญตฺติ, ‘‘เสกฺขา’’ติ สทฺธานุสารีสทฺธาวิมุตฺตทิฏฺฐิปฺปตฺตกายสกฺขีนํ ทสฺสนปญฺญตฺติ เจว ภาวนาปญฺญตฺติ จ ‘‘อปฺปตฺตมานโส’’ติ เสกฺขธมฺมานํ ฐิติปญฺญตฺติ, ‘‘อนุตฺตรํ โยคกฺเขมํ ปตฺถยมาโน’’ติ ปญฺญาย อภินิพฺพิทาปญฺญตฺติ, ‘‘อภิชานาตี’’ติ อภิญฺเญยฺยธมฺมานํ อภิญฺญาปญฺญตฺติ, ทุกฺขสฺส ปริญฺญาปญฺญตฺติ, สมุทยสฺส ปหานปญฺญตฺติ, นิโรธสฺส สจฺฉิกิริยาปญฺญตฺติ, มคฺคสฺส ภาวนาปญฺญตฺติ, ‘‘มา มญฺญี’’ติ มญฺญนานํ ปฏิกฺเขปปญฺญตฺติ, สมุทยสฺส ปหานปญฺญตฺติฯ อิมินา นเยน เสสปเทสุปิ วิตฺถาเรตพฺพํฯ อยํ ปญฺญตฺติ หาโรฯ