นิพฺพานํ ปตฺวาติ เอตฺถ อุสฺสุกฺกวจนเมตํ อารมฺมณกรเณน, จิตฺตเจตสิกานํ นิโรเธน จ นิพฺพุติปชฺชนสฺส อธิปฺเปตตฺตาฯ โจทนตฺเถติ ชานาเปตุํ อุสฺสาหกรณตฺเถฯ

[184] อภิหริตฺวาติ อภิมุขภาเวน เนตฺวาฯ นนฺติ ตถา ปพฺพชฺชาย วิหรนฺตํฯ อภิหาโรติ นิมนฺตนวเสน อภิหรณํฯ ‘‘จีวราทีหิ ปโยชนํ สาเธสฺสามี’’ติ วจนเสเสน โยชนาฯ ตถา ‘‘เยนตฺโถ, ตํ วเทยฺยาถา’’ติฯ จีวราทิเวกลฺลนฺติ จีวราทีนํ ลูขตาย วิกลภาวํฯ ตทุภยมฺปีติ ตเทว อภิหารทฺวยมฺปิฯ สปฺปายนฺติ สพฺพเคลญฺญาปหรณวเสน อุปการาวหํฯ ภาวิโน อนตฺถสฺส อชนนวเสน ปริปาลนํ รกฺขาคุตฺติฯ ปจฺจุปฺปนฺนสฺส ปน อนตฺถสฺส นิเสธวเสน ปริปาลนํ อาวรณคุตฺติฯ กิมตฺถิยํ ‘‘ธมฺมิก’นฺติ วิเสสนนฺติ อาห ‘‘สา ปเนสา’’ติอาทิฯ วิหารสีมายาติ อุปจารสีมาย, ลาภสีมาย วาฯ

[185] เกวโล ยทิ-เอวํ-สทฺโท ปุพฺเพ วุตฺตตฺถาเปกฺขโกติ วุตฺตํ ‘‘ยทิ ตว ทาโส’’ติอาทิฯ เอวํ สนฺเตติ เอวํ ลพฺภมาเน สติฯ ทุติยํ อุปาทาย ปฐมภาโว, ตสฺมา ‘‘ปฐม’’นฺติ ภณนฺโต อญฺญสฺสาปิ อตฺถิตํ ทีเปติฯ ตเทว จ การณํ กตฺวา ราชาปิ เอวมาหาติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปฐมนฺติ ภณนฺโต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เตเนวาติ ปฐมสทฺเทน อญฺญสฺสาปิ อตฺถิตาทีปเนเนวฯ

ทุติยสนฺทิฏฺฐิกสามญฺญผลวณฺณนา

[186] กสตีติ วิเลขติ กสิํ กโรติฯ คหปติโกติ เอตฺถ ก-สทฺโท อปฺปตฺโถติ วุตฺตํ ‘‘เอกเคหมตฺเต เชฏฺฐโก’’ติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – คหสฺส ปติ คหปติ, ขุทฺทโก คหปติ คหปติโก เอกสฺมิญฺเญว เคหมตฺเต เชฏฺฐกตฺตาติ, ขุทฺทกภาโว ปนสฺส เคหวเสเนวาติ กตฺวา ‘‘เอกเคหมตฺเต’’ติ วุตฺตํฯ เตน หิ อเนกกุลเชฏฺฐกภาวํ ปฏิกฺขิปติ, คหํ, เคหนฺติ จ อตฺถโต สมานเมวฯ กรสทฺโท พลิมฺหีติ วุตฺตํ ‘‘พลิสงฺขาต’’นฺติฯ กโรตีติ อภินิปฺผาเทติ สมฺปาเทติฯ วฑฺเฒตีติ อุปรูปริ อุปฺปาทเนน มหนฺตํ สนฺนิจยํ กโรติฯ

กสฺมา ตทุภยมฺปิ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ยถา หี’’ติอาทิฯ อปฺปมฺปิ ปหาย ปพฺพชิตุํ ทุกฺกรนฺติ ทสฺสนญฺจ ปเคว มหนฺตนฺติ วิญฺญาปนตฺถํฯ

เอสา หิ กถิกานํ ปกติ, ยทิทํ เยน เกนจิ ปกาเรน อตฺถนฺตรวิญฺญาปนนฺติฯ อปฺปมฺปิ ปหาย ปพฺพชิตุํ ทุกฺกรภาโว ปน มชฺฌิมนิกาเย มชฺฌิมปณฺณาสเก ลฏุกิโกปมสุตฺเตน (ม. นิ. 2.148 อาทโย) ทีเปตพฺโพฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ ‘‘เสยฺยถาปิ อุทายิ ปุริโส ทลิทฺโท อสฺสโก อนาฬฺหิโย, ตสฺส’สฺส เอกํ อคารกํ โอลุคฺควิลุคฺคํ กากาติทายิํ นปรมรูปํ, เอกา ขโฏปิกา โอลุคฺควิลุคฺคา นปรมรูปา’’ติ วิตฺถาโรฯ ยทิ อปฺปมฺปิ โภคํ ปหาย ปพฺพชิตุํ ทุกฺกรํ, กสฺมา ทาสวาเรปิ โภคคฺคหณํ น กตนฺติ อาห ‘‘ทาสวาเร ปนา’’ติอาทิฯ อตฺตโนปิ อนิสฺสโรติ อตฺตานมฺปิ สยมนิสฺสโรฯ ยถา จ ทาสสฺส โภคาปิ อโภคาเยว ปรายตฺตภาวโต, เอวํ ญาตโยปีติ ทาสวาเร ญาติปริวฏฺฏคฺคหณมฺปิ น กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปริวฏฺฏติ ปรมฺปรภาเวน สมนฺตโต อาวฏฺฏตีติ ปริวฏฺโฏ, ญาติเยวฯ เตนาห ‘‘ญาติเยว ญาติปริวฏฺโฏ’’ติฯ

ปณีตตรสามญฺญผลวณฺณนา

[189] ตนฺติ ยถา ทาสวาเร ‘‘เอวเมวา’’ติ วุตฺตํ, น ตถา อิธ กสฺสกวาเร, ตทวจนํ กสฺมาติ อนุยุญฺเชยฺย เจติ อตฺโถฯ เอวเมวาติ วุจฺจมาเนติ ยถา ปฐมทุติยานิ สามญฺญผลานิ ปญฺญตฺตานิ, ตถาเยว ปญฺญเปตุํ สกฺกา นุ โขติ วุตฺเตฯ เอวรูปาหีติ ยถาวุตฺตทาสกสฺสกูปมาสทิสาหิ อุปมาหิฯ สามญฺญผลํ ทีเปตุํ ปโหติ อนนฺตปฏิภานตาย วิจิตฺตนยเทสนภาวโตฯ ตตฺถาติ เอวํ ทีปเนฯ ปริยนฺตํ นาม นตฺถิ อนนฺตนยเทสนภาวโต, สวเน วา อสนฺโตสเนน ภิยฺโย ภิยฺโย โสตุกามตาชนนโต โสตุกามตาย ปริยนฺตํ นาม นตฺถีติ อตฺโถฯ ตถาปีติ ‘‘เทสนาย อุตฺตรุตฺตราธิกนานานยวิจิตฺตภาเว สติปี’’ติ (ที. นิ. ฏี. 1.189) อาจริเยน วุตฺตํ, สติปิ เอวํ อปริยนฺตภาเวติปิ ยุชฺชติฯ อนุมานญาเณน จินฺเตตฺวาฯ อุปริ วิเสสนฺติ ตํ ฐเปตฺวา ตทุปริ วิเสสเมว สามญฺญผลํ ปุจฺฉนฺโตฯ กสฺมาติ อาห ‘‘สวเน’’ติอาทิฯ เอเตน อิมมตฺถํ ทีเปติ – อเนกตฺถา สมานาปิ สทฺทา วตฺติจฺฉานุปุพฺพิกาเยว ตํตทตฺถทีปกาติฯ

สาธุกํ สาธูติ เอกตฺถเมตํ สาธุสทฺทสฺเสว ก-กาเรน วฑฺเฒตฺวา วุตฺตตฺตาฯ