อชิตเกสกมฺพลวาทวณฺณนา

[171] ทินฺนนฺติ เทยฺยธมฺมสีเสน ทานเจตนาเยว วุตฺตาฯ ตํมุเขน จ ผลนฺติ ทสฺเสติ ‘‘ทินฺนสฺส ผลาภาว’’นฺติ อิมินาฯ ทินฺนญฺหิ มุขฺยโต อนฺนาทิวตฺถุ, ตํ กถเมส ปฏิกฺขิปิสฺสติ ฯ เอส นโย ยิฏฺฐํ หุตนฺติ เอตฺถาปิฯ สพฺพสาธารณํ มหาทานํ มหายาโคฯ ปาหุนภาเวน กตฺตพฺพสกฺกาโร ปาหุนกสกฺกาโรฯ ผลนฺติ อานิสํสผลํ, นิสฺสนฺทผลญฺจฯ วิปาโกติ สทิสผลํฯ จตุรงฺคสมนฺนาคเต ทาเน ฐานนฺตราทิปตฺติ วิย หิ อานิสํโส, สงฺขพฺราหฺมณสฺส ทาเน (ชา. 1.10.39) ตาณลาภมตฺตํ วิย นิสฺสนฺโท, ปฏิสนฺธิสงฺขาตํ สทิสผลํ วิปาโกฯ อยํ โลโก, ปรโลโกติ จ กมฺมุนา ลทฺธพฺโพ วุตฺโต ผลาภาวเมว สนฺธาย ปฏิกฺขิปนโตฯ ปจฺจกฺขทิฏฺโฐ หิ โลโก กถํ เตน ปฏิกฺขิตฺโต สิยาฯ ‘‘สพฺเพ ตตฺถ ตตฺเถว อุจฺฉิชฺชนฺตี’’ติ อิมินา การณมาห, ยตฺถ ยตฺถ ภวโยนิอาทีสุ ฐิตา อิเม สตฺตา, ตตฺถ ตตฺเถว อุจฺฉิชฺชนฺติ, นิรุทยวินาสวเสน วินสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ เตสูติ มาตาปิตูสุฯ ผลาภาววเสเนว วทติ, น มาตาปิตูนํ, นาปิ เตสุ อิทานิ กริยมานสกฺการาสกฺการานมภาววเสน เตสํ โลเก ปจฺจกฺขตฺตาฯ ปุพฺพุฬสฺส วิย อิเมสํ สตฺตานํ อุปฺปาโท นาม เกวโล, น จวิตฺวา อาคมนปุพฺพโก อตฺถีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘นตฺถิ สตฺตา โอปปาติกา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘จวิตฺวา อุปปชฺชนกา สตฺตา นาม นตฺถี’’ติฯ สมเณน นาม ยาถาวโต ชานนฺเตน กสฺสจิ อกเถตฺวา สญฺญเตน ภวิตพฺพํ, อญฺญถา อโหปุริสิกา นาม สิยาฯ กิญฺหิ ปโร ปรสฺส กริสฺสติ, ตถา จ อตฺตโน สมฺปาทนสฺส กสฺสจิ อวสฺสโย เอว น สิยา ตตฺถ ตตฺเถว อุจฺฉิชฺชนโตติ อิมมตฺถํ สนฺธาย ‘‘เย อิมญฺจ…เป.… ปเวเทนฺตี’’ติ อาหฯ อยํ อฏฺฐกถาวเสสโก อตฺโถฯ

จตูสุ มหาภูเตสุ นิยุตฺโต จาตุมหาภูติโก, อตฺถมตฺตโต ปน ทสฺเสตุํ ‘‘จตุมหาภูตมโย’’ติ วุตฺตํฯ ยถา หิ มตฺติกาย นิพฺพตฺตํ ภาชนํ มตฺติกามยํ, เอวมยมฺปิ จตูหิ มหาภูเตหิ นิพฺพตฺโต จตุมหาภูตมโยติ วุจฺจติฯ อชฺฌตฺติกปถวีธาตูติ สตฺตสนฺตานคตา ปถวีธาตุฯ พาหิรปถวีธาตุนฺติ พหิทฺธา มหาปถวิํ, เตน ปถวีเยว กาโยติ ทสฺเสติฯ อนุคจฺฉตีติ อนุพนฺธติฯ อุภเยนาปีติ ปททฺวเยนปิฯ อุเปติ อุปคจฺฉตีติ พาหิรปถวิกายโต ตเทกเทสภูตา ปถวี อาคนฺตฺวา อชฺฌตฺติกภาวปฺปตฺติ หุตฺวา สตฺตภาเวน สณฺฐิตา, สา จ มหาปถวี ฆฏาทิคตปถวี วิย อิทานิ ตเมว พาหิรํ ปถวิกายํ สมุทายภูตํ ปุน อุเปติ อุปคจฺฉติ, สพฺพโส เตน พาหิรปถวิกาเยน นิพฺพิเสสตํ เอกีภาวเมว คจฺฉตีติ อตฺโถฯ อาปาทีสุปิ เอเสว นโยติ เอตฺถ ปชฺชุนฺเนน มหาสมุทฺทโต คหิตอาโป วิย วสฺโสทกภาเวน ปุนปิ มหาสมุทฺทํ, สูริยรํสิโต คหิตอินฺทคฺคิสงฺขาตเตโช วิย ปุนปิ สูริยรํสิํ, มหาวายุกฺขนฺธโต นิคฺคตมหาวาโต วิย ปุนปิ มหาวายุกฺขนฺธํ อุเปติ อุปคจฺฉตีติ ปริกปฺปนามตฺเตน ทิฏฺฐิคติกสฺส อธิปฺปาโยฯ

มนจฺฉฏฺฐานิ อินฺทฺริยานีติ มนเมว ฉฏฺฐํ เยสํ จกฺขุโสตฆานชิวฺหากายานํ, ตานิ อินฺทฺริยานิฯ อากาสํ ปกฺขนฺทนฺติ เตสํ วิสยภาวาติ วทนฺติฯ วิสยีคหเณน หิ วิสยาปิ คหิตา เอว โหนฺติฯ กถํ คณิตา มญฺจปญฺจมาติ อาห ‘‘มญฺโจ เจว…เป.… อตฺโถ’’ติฯ อาฬาหนํ สุสานนฺติ อตฺถโต เอกํฯ คุณาคุณปทานีติ คุณโทสโกฏฺฐาสานิฯ สรีรเมว วา ปทานิ ตํตํกิริยาย ปชฺชิตพฺพโตฯ ปาราวตปกฺขิวณฺณานีติ ปาราวตสฺส นาม ปกฺขิโน วณฺณานิฯ ‘‘ปาราวตปกฺขวณฺณานี’’ติ ปาโฐ, ปาราวตสกุณสฺส ปตฺตวณฺณานีติ อตฺโถฯ