มคฺคามคฺคกถาวณฺณนา

[520] ชงฺฆจารนฺติ จงฺกเมน, อิโต จิโต จ วิจรณํฯ โส หิ ชงฺฆาสุ กิลมถวิโนทนตฺถํ จรณโต ‘‘ชงฺฆวิหาโร, ชงฺฆจาโร’’ติ จ วุตฺโตฯ เตนาห ปาฬิยํ ‘‘อนุจงฺกมนฺตานํ อนุวิจรนฺตาน’’นฺติฯ จุณฺณมตฺติกาทิ นฺหานียสมฺภาโรฯ เตน วุตฺตนฺติ อุโภสุปิ อนุจงฺกมนานุวิจรณานํ ลพฺภนโต เอวํ วุตฺตํฯ มคฺโค เจตฺถ พฺรหฺมโลกคมนูปายปฏิปทาภูโต อุชุมคฺโคฯ อิจฺฉิตฏฺฐานํ อุชุกํ มคฺคติ อุปคจฺฉติ เอเตนาติ หิ มคฺโค, ตทญฺโญ อมคฺโค, อ-สทฺโท วา วุทฺธิอตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ตถา หิ ‘‘กตมํ นุ โข’’ติอาทินา มคฺคเมว ทสฺเสติฯ ปฏิปทนฺติ พฺรหฺมโลกคามิมคฺคสฺส ปุพฺพภาคปฏิปทํฯ

อญฺชสายโนติ อุชุมคฺคสฺส เววจนํ ปริยายทฺวยสฺส อติเรกตฺถทีปนโต ยถา ‘‘ปทฏฺฐาน’’นฺติฯ ทุติยวิกปฺเป อญฺชสสทฺโท อุชุกปริยาโยฯ นิยฺยาตีติ นิยฺยานิโย, โส เอว นิยฺยานิโกติ ทสฺเสติ ‘‘นิยฺยายนฺโต’’ติ อิมินาฯ นิยฺยานิโก นิยฺยาตีติ จ เอกนฺตนิยฺยานํ วุตฺตํ, คจฺฉนฺโต หุตฺวา คจฺฉตีติ อตฺโถฯ กสฺมา มคฺโค ‘‘นิยฺยาตี’’ติ วุตฺโต, นนฺเวส คมเน อพฺยาปาโรติ? สจฺจํฯ ยสฺมา ปนสฺส นิยฺยาตุ-ปุคฺคลวเสน นิยฺยานภาโว ลพฺภติ, ตสฺมา นิยฺยายนฺตปุคฺคลสฺส โยนิโส ปฏิปชฺชนวเสน นิยฺยายนฺโต มคฺโค ‘‘นิยฺยาตี’’ติ วุตฺโตฯ กโรตีติ อตฺตโน สนฺตาเน อุปฺปาเทติฯ ตถา อุปฺปาเทนฺโตเยว หิ ตํ ปฏิปชฺชติ นามฯ สห พฺเยติ วตฺตตีติ สหพฺโย, สหวตฺตนโก, ตสฺส ภาโว สหพฺยตาติ วุตฺตํ ‘‘สหภาวายา’’ติฯ สหภาโวติ จ สโลกตา, สมีปตา วา เวทิตพฺพาฯ ตถา จาห ‘‘เอกฏฺฐาเน ปาตุภาวายา’’ติฯ สกเมวาติ อตฺตโน อาจริเยน โปกฺขรสาตินา กถิตเมวฯ โถเมตฺวาติ ‘‘อยเมว อุชุมคฺโค อยมญฺชสายโน’’ติอาทินา ปสํสิตฺวาฯ ตถา ปคฺคณฺหิตฺวาฯ ภารทฺวาโชปิ สกเมว อตฺตโน อาจริเยน ตารุกฺเขน กถิตเมว อาจริยวาทํ โถเมตฺวา ปคฺคณฺหิตฺวา วิจรตีติ โยชนาฯ เตน วุตฺตนฺติ ยถา ตถา วา อภินิวิฏฺฐภาเวน ปาฬิยํ วุตฺตํฯ

[521-522] อนิยฺยานิกาวาติ อปฺปาฏิหาริกาว, อญฺญมญฺญสฺส วาเท โทสํ ทสฺเสตฺวา อวิปรีตตฺถทสฺสนตฺถํ อุตฺตรรหิตา เอวาติ อตฺโถฯ ตุลนฺติ มานปตฺถตุลํฯ อญฺญมญฺญวาทสฺส อาทิโตว วิรุทฺธคฺคหณํ วิคฺคโห, สฺเวว วิวทนวเสน อปราปรํ อุปฺปนฺโน วิวาโทติ อาห ‘‘ปุพฺพุปฺปตฺติโก’’ติอาทิฯ ทุวิโธปิ เอโสติ วิคฺคโห, วิวาโทติ ทฺวิธา วุตฺโตปิ เอโส วิโรโธฯ นานาอาจริยานํ วาทโตติ นานารุจิกานํ อาจริยานํ วาทภาวโตฯ นานาวาโท นานาวิโธ วาโทติ กตฺวา, อธุนา ปน ‘‘นานาอาจริยานํ วาโท นานาวาโท’’ติ ปาโฐฯ