เอวญฺจ กตฺวา ‘‘ภาวนํ ภาวยมานา’’ติ อิทมฺปิ วจนํ สมตฺถิตํ โหติ ฯ ‘‘เทวโลกคามินิํ ปฏิปทํ ปูรยมานา’’ติ วตฺวา ตํ ปฏิปทํ สรูปโต ทสฺเสตุํ ‘‘ทานํ ททมานา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ภวนฺติ เอตฺถ ยถารุจิ สุขสมปฺปิตาติ ภวา, วิมานานิฯ เทวภาวาวหตฺตา ทิพฺพาฯ วุตฺตนเยเนว คพฺภาฯ ทานาทโย เทวโลกสํวตฺตนิก ปุญฺญวิเสสาฯ ทิพฺพา ภวาติ อิธ เทวโลกปริยาปนฺนา อุปปตฺติภวา อธิปฺเปตาฯ ตทาวโห หิ กมฺมภโว ปุพฺเพ คหิโตติ อาห ‘‘เทวโลเก วิปากกฺขนฺธา’’ติฯ

ตโยโจทนารหวณฺณนา

[513] อนิยามิเตเนวาติ อนิยมิเตเนว, ‘‘ตฺวํ เอวํ ทิฏฺฐิโก, เอวํ สตฺตานํ อนตฺถสฺส การโก’’ติ เอวํ อนุทฺเทสิเกเนวฯ สพฺพโลกปตฺถฏาย ลทฺธิยา สมุปฺปชฺชนโต ยาว ภวคฺคา อุคฺคตํฯ มานนฺติ ‘‘อหเมตํ ชานามิ, อหเมตํ ปสฺสามี’’ติ เอวํ ปวตฺตํ ปณฺฑิตมานํฯ ภินฺทิตฺวาติ วิธเมตฺวา, ชหาเปตฺวาติ อตฺโถฯ ตโย สตฺถาเรติ อสมฺปาทิตอตฺตหิโต อโนวาทกรสาวโก จ อสมฺปาทิตอตฺตหิโต โอวาทกรสาวโก จ สมฺปาทิตอตฺตหิโต อโนวาทกรสาวโก เจติ อิเม ตโย สตฺถาเรฯ จตุตฺโถ ปน สมฺมาสมฺพุทฺโธ น โจทนารโห, ตสฺมา ‘‘ตํ เตน ปุจฺฉิโต เอว กเถสฺสามี’’ติ โจทนารเหว ตโย สตฺถาเร ปฐมํ ทสฺเสติ, ปจฺฉา จตุตฺถํ สตฺถารํฯ กามญฺเจตฺถ จตุตฺโถ สตฺถา เอโก อทุติโย อนญฺญสาธารโณ, ตถาปิ โส เยสํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมานํ วเสน ‘‘ธมฺมมโย กาโย’’ติ วุจฺจติ, เตสํ สมุทายภูโตปิ เต คุณาวยเว สตฺถุฏฺฐานิเย กตฺวา ทสฺเสนฺโต ภควา ‘‘อยมฺปิ โข โลหิจฺจ สตฺถา’’ติ อภาสิฯ

อญฺญาติ ย-การโลปนิทฺเทโส ‘‘สยํ อภิญฺญา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 1.28, 37; ม. นิ. 1.154, 444) วิย, ตทตฺเถ เจตํ สมฺปทานวจนนฺติ ทสฺเสติ ‘‘อญฺญายา’’ติอาทินาฯ สาวกตฺตํ ปฏิชานิตฺวา ฐิตตฺตา เอกเทเสนสฺส สาสนํ กโรนฺตีติ อาห ‘‘นิรนฺตรํ ตสฺส สาสนํ อกตฺวา’’ติฯ

อุกฺกมิตฺวา อุกฺกมิตฺวาติ กทาจิ ตถา กรณํ, กทาจิ ตถา อกรณญฺจ สนฺธาย วิจฺฉาวจนํ, ยทิจฺฉิตํ กโรนฺตีติ อธิปฺปาโย ฯ ปฏิกฺกมนฺติยาติ อนภิรติยา อคารเวน อปคจฺฉนฺติยาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘อนิจฺฉนฺติยา’’ติอาทิฯ เอกายาติ อทุติยาย อิตฺถิยา, สมฺปโยคนฺติ เมถุนธมฺมสมาโยคํฯ เอโก อิจฺเฉยฺยาติ อทุติโย ปุริโส สมฺปโยคํ อิจฺเฉยฺยาติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ โอสกฺกนาทิมุเขน อิตฺถิปุริสสมฺพนฺธนิทสฺสนํ เคหสฺสิตาเคหสฺสิตอเปกฺขวเสน ตสฺส สตฺถุโน สาวเกสุ ปฏิปตฺติทสฺสนตฺถํฯ อติวิรตฺตภาวโต ทฏฺฐุมฺปิ อนิจฺฉมานํ ปรมฺมุขิํ ฐิตํ อิตฺถิํฯ โลเภนาติ ปริวารํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกลาภสกฺการโลเภนฯ อีทิโสติ เอวํสภาโว สตฺถาฯ เยนาติ โลภธมฺเมนฯ ตตฺถ สมฺปาเทหีติ ตสฺมิํ ปฏิปตฺติธมฺเม ปติฏฺฐิตํ กตฺวา สมฺปาเทหิฯ กายวงฺกาทิวิคเมน อุชุํ กโรหิฯ

[514] สสฺสรูปกานิ ติณานีติ สสฺสสทิสานิ นีวาราทิติณานิฯ

[515] เอวํ โจทนํ อรหตีติ วุตฺตนเยน สาวเกสุ อปฺโปสฺสุกฺกภาวาปาทเน นิโยชนวเสน โจทนํ อรหติ, น ปฐโม วิย ‘‘เอวรูโป ตว โลภธมฺโม’’ติอาทินา, น จ ทุติโย วิย ‘‘อตฺตานเมว ตาว ตตฺถ สมฺปาเทหี’’ติอาทินาฯ กสฺมา? สมฺปาทิตอตฺตหิตตาย ตติยสฺสฯ

นโจทนารหสตฺถุวณฺณนา

[516] น โจทนารโหติ เอตฺถ ยสฺมา โจทนารหตา นาม สตฺถุวิปฺปฏิปตฺติยา วา สาวกวิปฺปฏิปตฺติยา วา อุภยวิปฺปฏิปตฺติยา วา โหติ, ตยิทํ สพฺพมฺปิ อิมสฺมิํ สตฺถริ นตฺถิ, ตสฺมา น โจทนารโหติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘อยญฺหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อสฺสวาติ ปฏิสฺสวาฯ

[517] มยา คหิตาย ทิฏฺฐิยาติ สพฺพโส อนวชฺเช อนุปวชฺเช สมฺมาปฏิปนฺเน, ปเรสญฺจ สมฺมเทว สมฺมาปฏิปตฺติํ ทสฺเสนฺเต สตฺถริ อภูตโทสาโรปนวเสน มิจฺฉาคหิตาย นิรยคามินิยา ปาปทิฏฺฐิยาฯ นรกปปาตนฺติ นรกสงฺขาตํ มหาปปาตํฯ ปปตนฺติ เอตฺถาติ หิ ปปาโตฯ ธมฺมเทสนาหตฺเถนาติ ธมฺมเทสนาสงฺขาเตน หตฺเถนฯ