12. โลหิจฺจสุตฺตวณฺณนา

โลหิจฺจพฺราหฺมณวตฺถุวณฺณนา

[501] เอวํ เกวฏฺฏสุตฺตํ สํวณฺเณตฺวา อิทานิ โลหิจฺจสุตฺตํ สํวณฺเณนฺโต ยถานุปุพฺพํ สํวณฺณโนกาสสฺส ปตฺตภาวํ วิภาเวตุํ, เกวฏฺฏสุตฺตสฺสานนฺตรํ สงฺคีตสฺส สุตฺตสฺส โลหิจฺจสุตฺตภาวํ วา ปกาเสตุํ ‘‘เอวํ เม สุตํ…เป.… โกสเลสูติ โลหิจฺจสุตฺต’’นฺติ อาหฯ สาลวติกาติ การณมนฺตเรน อิตฺถิลิงฺควเสน ตสฺส คามสฺส นามํฯ คามณิกาภาเวนาติ เกจิฯ วติยาติ กณฺฏกสาขาทิวติยาฯ โลหิโต นาม ตสฺส กุเล ปุพฺพปุริโส, ตพฺพํสวเสน โลหิตสฺส อปจฺจํ โลหิจฺโจติ พฺราหฺมณสฺส โคตฺตโต อาคตนามํฯ

[502] ‘‘กิญฺหิ ปโร ปรสฺส กริสฺสตี’’ติ ปรานุกมฺปา วิรหิตตฺตา ลามกํฯ น ตุ อุจฺเฉทสสฺสตานํ อญฺญตรสฺสาติ อาห ‘‘น ปนา’’ติอาทิฯ ทิฏฺฐิคตนฺติ หิ ลทฺธิมตฺตํ อธิปฺเปตํ, อญฺญถา อุจฺเฉทสสฺสตคฺคาหวินิมุตฺโต โกจิ ทิฏฺฐิคฺคาโห นาม นตฺถีติ เตสมญฺญตรํ สิยาฯ ‘‘อุปฺปนฺนํ โหตี’’ติ อิทํ มนสิ, วจสิ จ อุปฺปนฺนตาสาธารณวจนนฺติ ทสฺเสติ ‘‘น เกวลญฺจา’’ติอาทินาฯ โส กิร…เป.… ภาสติเยวาติ จ ตสฺสา ลทฺธิยา โลเก ปากฏภาวํ วทติฯ ยสฺมา ปน อตฺตโต อญฺโญ ปโร โหติ, ตสฺมา ยถา อนุสาสกโต อนุสาสิตพฺโพ ปโร, เอวํ อนุสาสิตพฺพโตปิ อนุสาสโกติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กิํ-สทฺทาเปกฺขาย เจตฺถ ‘‘กริสฺสตี’’ติ อนาคตกาลวจนํ, อนาคเตปิ วา เตน ตสฺส กาตพฺพํ นตฺถีติ ทสฺสนตฺถํฯ กุสลํ ธมฺมนฺติ อนวชฺชธมฺมํ นิกฺกิเลสธมฺมํ, วิโมกฺขธมฺมนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ปเรสํ ธมฺมํ กเถสฺสามี’’ติ เตหิ อตฺตานํ ปริวาราเปตฺวา วิจรณํ กิมตฺถิยํ, อาสยวุทฺธสฺสปิ อนุโรเธน วินา ตํ น โหติ, ตสฺมา อตฺตนา…เป.… วิหาตพฺพนฺติ วทติฯ เตนาห ‘‘เอวํสมฺปทมิทํ ปาปกํ โลภธมฺมํ วทามี’’ติฯ

[504] ‘‘อิตฺถิลิงฺควเสนา’’ติ อิมินา ปุลฺลิงฺคิกสฺสปิ อตฺถสฺส อิตฺถิลิงฺคสมญฺญาติ ทสฺเสติฯ โสติ โลหิจฺจพฺราหฺมโณฯ ภาโรติ ภควโต ปริสพาหุลฺลตฺตา, อตฺตโน จ พหุกิจฺจกรณียตฺตา ครุ ทุกฺกรํฯ

[508] กถาผาสุกตฺถนฺติ กถาสุขตฺถํ, สุเขน กถํ กเถตุญฺเจว โสตุญฺจาติ อตฺโถฯ อยํ อุปาสโกติ โรสิกนฺหาปิตํ อาหฯ อปฺเปว นาม สิยาติ เอตฺถ ปีติวเสน อาเมฑิตํ ทฏฺฐพฺพํฯ ตถา หิ ตํ ‘‘พุทฺธคชฺชิต’’นฺติ วุจฺจติฯ ภควา หิ อีทิเสสุ ฐาเนสุ วิเสสโต ปีติโสมนสฺสชาโต โหติ, ตสฺมา ปีติวเสน ปฐมํ คชฺชติ, ทุติยมฺปิ อนุคชฺชติฯ กิํ วิเสสํ คชฺชนมนุคชฺชนนฺติ วุตฺตํ ‘‘อย’’นฺติอาทิฯ อาโท ภาสนํ อลฺลาโป, สญฺโญเค ปเร รสฺโสฯ ตทุตฺตริ สห ภาสนํ สลฺลาโปฯ

โลหิจฺจพฺราหฺมณานุโยควณฺณนา

[509] สมุทยสญฺชาตีติ อายุปฺปาโทติ อาห ‘‘โภคุปฺปาโท’’ติฯ ตโตติ สาลวติกายฯ ลาภนฺตรายกโรติ ธนธญฺญลาภสฺส อนฺตรายกโรฯ อนุปุพฺโพ กปิ-สทฺโท อากงฺขนตฺโถติ ทสฺเสติ ‘‘อิจฺฉตี’’ติ อิมินาฯ อยํ อฏฺฐกถาโต อปโร นโย – สาติสเยน หิเตน อนุกมฺปโก อนุคฺคณฺหนโก หิตานุกมฺปีติฯ สมฺปชฺชตีติ อาเสวนลาเภน นิปฺปชฺชติ, พลวตี โหติ อวคฺคหาติ อตฺโถฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นิยตา โหตี’’ติฯ

[510-511] ทุติยํ อุปปตฺตินฺติ ‘‘นนุ ราชา ปเสนทิโกสโล’’ติอาทินา วุตฺตํ ทุติยํ อุปปตฺติํ ฐานํ ยุตฺติํฯ การณญฺหิ ภควา อุปมามุเขน ทสฺเสติ, อิมาย จ อุปปตฺติยา ตุมฺเห เจว อญฺเญ จาติ โลหิจฺจมฺปิ อนฺโตกตฺวา สํเวชนํ กตํ โหติฯ เย จ อิเม กุลปุตฺตา ทิพฺพา คพฺภา ปริปาเจนฺตีติ โยชนาฯ อุปนิสฺสยสมฺปตฺติยา, ญาณปริปากสฺส วา อภาเวน อสกฺโกนฺตาฯ กมฺมปเทน อตุลฺยาธิกรณตฺตา ปริปาเจนฺติ กิริยาย วิภตฺติวิปลฺลาเสน อุปโยคตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํฯ เย ปน ‘‘ปริปจฺจนฺตี’’ติ กมฺมรูเปน ปฐนฺติ, เตสํ มเต วิภตฺติวิปลฺลาเสน ปโยชนํ นตฺถิ กมฺมกตฺตุภาวโต, อตฺโถ ปนสฺส ทุติยวิกปฺเป วุตฺตนเยน ทานาทิปุญฺญวิเสโส เวทิตพฺโพฯ อหิตานุกมฺปาทิตา จ ตสฺส ตํสมงฺคีสตฺตวเสน โหติฯ ทิวิ ภวาติ ทิพฺพาฯ คพฺเภนฺติ ปริปจฺจนวเสน อตฺตนิ ปพนฺเธนฺตีติ คพฺภา, เทวโลกาฯ ‘‘ฉนฺนํ เทวโลกาน’’นฺติ นิทสฺสนวจนเมตํฯ พฺรหฺมโลกสฺสาปิ หิ ทิพฺพคพฺภภาโว ลพฺภเตว ทิพฺพวิหารเหตุกตฺตาฯ