ตีรทสฺสีสกุณูปมาวณฺณนา

[497] ปเทเสนาติ เอกเทเสน, อุปาทินฺนเกน สตฺตสนฺตานปริยาปนฺเนนาติ อตฺโถฯ อนุปาทินฺนเกปีติ อนินฺทฺริยพทฺเธปิฯ นิปฺปเทสโตติ อนวเสสโตฯ ตสฺมาติ ตถา ปุจฺฉิตตฺตา, ปุจฺฉาย อยุตฺตภาวโตติ อธิปฺปาโยฯ ปุจฺฉามูฬฺหสฺสาติ ปุจฺฉิตุมชานนโต ปุจฺฉาย สมฺมูฬฺหสฺสฯ วิตถปญฺโห หิ ‘‘ปุจฺฉามูฬฺโห’’ติ วุจฺจติ ยถา ‘‘มคฺคมูฬฺโห’’ติฯ ปุจฺฉาย โทสํ ทสฺเสตฺวาติ เตน กตปุจฺฉาย ปุจฺฉิตากาเร โทสํ วิภาเวตฺวาฯ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชนนฺติ ตถา สิกฺขาปิตาย อวิตถปุจฺฉาย วิสฺสชฺชนํฯ ยสฺมา วิสฺสชฺชนํ นาม ปุจฺฉานุรูปํ, ปุจฺฉาสภาเคน วิสฺสชฺเชตพฺพโต, น จ ตถาคตา วิรชฺฌิตฺวา กตปุจฺฉานุรูปํ วิรชฺฌิตฺวาว วิสฺสชฺเชนฺติ, อตฺถสภาคตาย จ วิสฺสชฺชนสฺส ปุจฺฉกา ตทตฺถํ อนวพุชฺฌนฺตา สมฺมุยฺหนฺติ, ตสฺมา ปุจฺฉํ สิกฺขาเปตฺวา อวิตถปุจฺฉาย วิสฺสชฺชนํ พุทฺธานมาจิณฺณนฺติ เวทิตพฺพํฯ เตนาห ‘‘กสฺมา’’ติอาทิฯ ทุวิญฺญาปโยติ ยถาวุตฺตการเณน ทุวิญฺญาเปตพฺโพฯ

[498] น ปติฏฺฐาตีติ ปจฺจยํ กตฺวา น ปติฏฺฐหติฯ ‘‘กตฺถา’’ติ อิทํ นิมิตฺเต ภุมฺมนฺติ อาห ‘‘กิํ อาคมฺมา’’ติฯ อปฺปติฏฺฐาติ อปฺปจฺจยา, สพฺเพน สพฺพํ สมุจฺฉินฺนการณาติ อตฺโถฯ อุปาทินฺนํเยวาติ อินฺทฺริยพทฺธเมวฯ ยสฺมา เอกทิสาภิมุขํ สนฺตานวเสน พหุธา สณฺฐิเต รูปปฺปพนฺเธ ทีฆสญฺญา, ตมุปาทาย ตโต อปฺปกํ สณฺฐิเต รสฺสสญฺญา, ตทุภยญฺจ วิเสสโต รูปคฺคหณมุเขน คยฺหติ, ตสฺมา ‘‘สณฺฐานวเสนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อปฺปปริมาเณ รูปสงฺฆาเต อณุสญฺญา, ตทุปาทาย ตโต มหติ ถูลสญฺญา, อิทมฺปิ ทฺวยํ วิเสสโต รูปคฺคหณมุเขน คยฺหตีติ อาห ‘‘อิมินาปี’’ติอาทิฯ ‘‘ปิ-สทฺเทน เจตฺถ ‘สณฺฐานวเสน อุปาทารูปํ วุตฺต’’นฺติ เอตฺถาปิ วณฺณมตฺตเมว กถิตนฺติ อิมมตฺถํ สมุจฺจินาตี’’ติ วทนฺติฯ วณฺณสทฺโท เหตฺถ รูปายตนปริยาโยวฯ สุภนฺติ สุนฺทรํ, อิฏฺฐนฺติ อตฺโถ ฯ อสุภนฺติ อสุนฺทรํ, อนิฏฺฐนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมณํ ปเนวํ กถิต’’นฺติฯ ทีฆํ รสฺสํ อณุํ ถูลํ สุภาสุภนฺติ ตีสุปิ ฐาเนสุ รูปายตนมุเขน อุปาทารูปสฺเสว คหณํ ภูตรูปานํ วิสุํ คหิตตฺตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘กตฺถ อาโป จ ปถวี, เตโช วาโย น คาธตี’’ติ หิ ภูตรูปานิ วิสุํ คยฺหนฺติฯ นามนฺติ เวทนาทิกฺขนฺธจตุกฺกํฯ ตญฺหิ อารมฺมณาภิมุขํ นมนโต, นามกรณโต จ ‘‘นาม’’นฺติ วุจฺจติฯ