สงฺคาหกภาสิตา หิ อยํ ปาฬิ, อฏฺฐกถา จ เตเหว สงฺคหมาโรปิตา, อปิจ ปาฬิยํ อุปริมคฺคผลมฺปิ สงฺคเหตฺวา ‘‘ธมฺมจกฺขุํ อุทปาที’’ติ วุตฺตํ ยถา ตํ พฺรหฺมายุสุตฺเต, (ม. นิ. 2.343) จูฬราหุโลวาทสุตฺเต (ม. นิ. 3.416) จาติ เวทิตพฺพํฯ

‘‘อนุสาสนีปาฏิหาริยํ ปน พุทฺธานํ สตตํ ธมฺมเทสนา’’ติ สาติสยตาย วุตฺตํฯ สอุปารมฺภานิ ยถาวุตฺเตน ปติรูปเกน อุปารมฺภิตพฺพโตฯ สโทสานิ ปราโรปิตโทสสมุจฺฉินฺทนสฺส อนุปายภาวโตฯ สโทสตฺตา เอว อทฺธานํ น ติฏฺฐนฺติ จิรกาลฏฺฐายีนิ น โหนฺติฯ อทฺธานํ อติฏฺฐนโต น นิยฺยนฺตีติ ผเลน เหตุโน อนุมานํฯ อนิยฺยานิกตาย หิ ตานิ อนทฺธนิยานิฯ อนุสาสนีปาฏิหาริยํ อนุปารมฺภํ วิสุทฺธิปฺปภวโต, วิสุทฺธินิสฺสยโต จฯ ตโตเยว นิทฺโทสํฯ น หิ ตตฺถ ปุพฺพาปรวิโรธาทิโทสสมฺภโว อตฺถิฯ นิทฺโทสตฺตา เอว อทฺธานํ ติฏฺฐติ ปรปฺปวาทวาเตหิ, กิเลสวาเตหิ จ อนุปหนฺตพฺพโตฯ อทฺธานํ ติฏฺฐนโต นิยฺยาตีติ อิธาปิ ผเลน เหตุโน อนุมานํฯ นิยฺยานิกตาย หิ ตํ อทฺธนิยํฯ ตสฺมาติ ยถาวุตฺตการณโต, เตน จ อุปารมฺภาทิํ, อนุปารมฺภาทิญฺจาติ อุภยํ ยถากฺกมํ อุภยตฺถ คารยฺหปาสํสภาวานํ เหตุภาเวน ปจฺจามสติฯ

ภูตนิโรเธสกวตฺถุวณฺณนา

[487] อนิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถนฺติ ยสฺมา มหาภูตปริเยสโก ภิกฺขุ ปุริเมสุ ทฺวีสุ ปาฏิหาริเยสุ วสิปฺปตฺโต สุกุสโลปิ สมาโน มหาภูตานํ อปริเสสนิโรธสงฺขาตํ นิพฺพานํ นาวพุชฺฌิ, ตสฺมา ตทุภยานิ นิยฺยานาวหตฺตาภาวโต อนิยฺยานิกานีติ เตสํ อนิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถํฯ นิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถนฺติ อนุสาสนีปาฏิหาริยํ ตกฺกรสฺส เอกนฺตโต นิยฺยานาวหนฺติ ตสฺเสว นิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถํฯ

เอวํ เอติสฺสา เทสนาย มุขฺยปโยชนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อนุสงฺคิกปโยชนํ ทสฺเสตุํ ‘‘อปิจา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ นิยฺยานเมว หิ เอติสฺสา เทสนาย มุขฺยปโยชนํ ตสฺส ตทตฺถภาวโตฯ พุทฺธานํ ปน มหนฺตภาโว อนุสงฺคิกปโยชนํ อตฺถาปตฺติยาว คนฺตพฺพโตฯ กีทิโส นาเมส ภิกฺขูติ อาห ‘‘โย มหาภูเต’’ติอาทิฯ