อาเทสนาปาฏิหาริยวณฺณนา

[485] กามํ ‘‘เจตสิก’’นฺติ อิทํ เย เจตสิ นิยุตฺตา จิตฺเตน สมฺปยุตฺตา, เตสํ สาธารณวจนํ, สาธารเณ ปน คหิเต จิตฺตวิเสโส ทสฺสิโต นาม โหติฯ สามญฺญโชตนา จ วิเสเส อวติฏฺฐติ, ตสฺมา เจตสิกปทสฺส ยถาธิปฺเปตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โสมนสฺสโทมนสฺสํ อธิปฺเปต’’นฺติ อาหฯ โสมนสฺสคฺคหเณน เจตฺถ ตเทกฏฺฐา ราคาทโย, สทฺธาทโย จ ธมฺมา ทสฺสิตา โหนฺติ, โทมนสฺสคฺคหเณน โทสาทโยฯ วิตกฺกวิจารา ปน สรูเปเนว ทสฺสิตาฯ ปิ-สทฺทสฺส วตฺตพฺพสมฺปิณฺฑนตฺโถ สุวิญฺเญยฺโยติ อาห ‘‘เอวํ ตว มโน’’ติ, อิมินา ปกาเรน ตว มโน ปวตฺโตติ อตฺโถฯ เกน ปกาเรนาติ วุตฺตํ ‘‘โสมนสฺสิโต วา’’ติอาทิฯ ‘‘เอวมฺปิ เต มโน’’ติ อิทํ โสมนสฺสิตตาทิมตฺตทสฺสนํ, น ปน เยน โสมนสฺสิโต วา โทมนสฺสิโต วา, ตํ ทสฺสนนฺติ ตํ จิตฺตํ ทสฺเสตุํ ปาฬิยํ ‘‘อิติปิ เต จิตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ อิติสทฺโท เจตฺถ นิทสฺสนตฺโถ ‘‘อตฺถีติ โข กจฺจาน อยเมโก อนฺโต’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 2.15; 3.90) วิยฯ เตนาห ‘‘อิทญฺจิทญฺจ อตฺถ’’นฺติฯ ปิ-สทฺโท อิธาปิ วุตฺตสมฺปิณฺฑนตฺโถฯ ปรสฺส จินฺตํ มนติ ชานาติ เอตายาติ จินฺตามณิ น-การสฺส ณ-การํ กตฺวา, สา เอว ปุพฺพปทมนฺตเรน มณิกาฯ จินฺตา นาม น จิตฺเตน วินา ภวตีติ อาห ‘‘ปเรสํ จิตฺตํ ชานาตี’’ติฯ ‘‘ตสฺสา กิร วิชฺชาย สาธโก ปุคฺคโล ตาทิเส เทเส, กาเล จ มนฺตํ ปริชปฺปิตฺวา ยสฺส จิตฺตํ ชานิตุกาโม, ตสฺส ทิฏฺฐสุตาทิวิเสสสญฺชานนมุเขน จิตฺตาจารํ อนุมินนฺโต กเถตี’’ติ เกจิฯ ‘‘วาจํ นิจฺฉราเปตฺวา ตตฺถ อกฺขรสลฺลกฺขณวเสน กเถตี’’ติ อปเรฯ สา ปน วิชฺชา ปทกุสลชาตเกน (ชา. 1.9.49 อาทโย) ทีเปตพฺพาฯ