มกฺขลิโคสาลวาทวณฺณนา

[168] อุภเยนาติ เหตุปจฺจยปฏิเสธวจเนนฯ ‘‘วิชฺชมานเมวา’’ติ อิมินา สภาวโต วิชฺชมานสฺเสว ปฏิกฺขิปเน ตสฺส อญฺญาณเมว การณนฺติ ทสฺเสติฯ สํกิเลสปจฺจยนฺติ สํกิลิสฺสนสฺส มลีนสฺส การณํ ฯ วิสุทฺธิปจฺจยนฺติ สํกิเลสโต วิสุทฺธิยา โวทานสฺส ปจฺจยํฯ อตฺตกาเรติ ปจฺจตฺตวจนสฺส เอ-การวเสน ปทสิทฺธิ ยถา ‘‘วนปฺปคุมฺเพ ยถา ผุสิตคฺเค’’ติ, (ขุ. ปา. 13; สุ. นิ. 236) ปจฺจตฺตตฺเถ วา ภุมฺมวจนํ ยถา ‘‘อิทมฺปิสฺส โหติ สีลสฺมิ’’นฺติ (ที. นิ. 1.194), ตเทวตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘อตฺตกาโร’’ติ อิมินาฯ โส จ เตน เตน สตฺเตน อตฺตนา กาตพฺพกมฺมํ, อตฺตนา นิปฺผาเทตพฺพปโยโค วาฯ เตนาห ‘‘เยนา’’ติอาทิฯ สพฺพญฺญุตนฺติ สมฺมาสมฺโพธิํฯ ตนฺติ อตฺตนา กตกมฺมํฯ ทุติยปเทนาติ ‘‘นตฺถิ ปรกาเร’’ติ ปเทนฯ ปรกาโร จ นาม ปรสฺส วาหสา อิชฺฌนกปโยโคฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ยํ ปรการ’’นฺติอาทิฯ โอวาทานุสาสนินฺติ โอวาทภูตมนุสาสนิํ, ปฐมํ วา โอวาโท, ปจฺฉา อนุสาสนีฯ ‘‘ปรการ’’นฺติ ปทสฺส อุปลกฺขณวเสน อตฺถทสฺสนญฺเจตํ, โลกุตฺตรธมฺเม ปรการาวสฺสโย นตฺถีติ อาห ‘‘ฐเปตฺวา มหาสตฺต’’นฺติฯ อตฺเถเวส โลกิยธมฺเม ยถา ตํ อมฺหากํ โพธิสตฺตสฺส อาฬารุทเก นิสฺสาย ปญฺจาภิญฺญาโลกิยสมาปตฺติลาโภ, ตญฺจ ปจฺฉิมภวิกมหาสตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํ, ปจฺเจกโพธิสตฺตสฺสปิ เอตฺเถว สงฺคโห เตสมฺปิ ตทภาวโตฯ มนุสฺสโสภคฺยตนฺติ มนุสฺเสสุ สุภคภาวํฯ เอวนฺติ วุตฺตปฺปกาเรน กมฺมวาทสฺส, กิริยวาทสฺส จ ปฏิกฺขิปเนนฯ ชินจกฺเกติ ‘‘อตฺถิ ภิกฺขเว กมฺมํ กณฺหํ กณฺหวิปาก’’นฺติอาทิ (อ. นิ. 4.232) นยปฺปวตฺเต กมฺมานํ, กมฺมผลานญฺจ อตฺถิตาปริทีปเน พุทฺธสาสเนฯ ปจฺจนีกกถนํ ปหารทานสทิสนฺติ ‘‘ปหารํ เทติ นามา’’ติฯ

ยถาวุตฺตอตฺตการปรการาภาวโต เอว สตฺตานํ ปจฺจตฺตปุริสกาโร นาม โกจิ นตฺถีติ สนฺธาย ‘‘นตฺถิปุริสกาเร’’ติ ตสฺส ปฏิกฺขิปนํ ทสฺเสตุํ ‘‘เยนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘เทวตฺตมฺปี’’ติอาทินา, ‘‘มนุสฺสโสภคฺยต’’นฺติอาทินา จ วุตฺตปฺปการาฯ ‘‘พเล ปติฏฺฐิตา’’ติ วตฺวา วีริยเมวิธ พลนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘วีริยํ กตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ สตฺตานญฺหิ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิก นิพฺพานสมฺปตฺติอาวหํ วีริยพลํ นตฺถีติ โส ปฏิกฺขิปติ, นิทสฺสนมตฺตญฺเจตํ โวทานิยพลสฺส ปฏิกฺขิปนํ สํกิเลสิกสฺสาปิ พลสฺส เตน ปฏิกฺขิปนโตฯ ยทิ วีริยาทีนิ ปุริสการเววจนานิ, อถ กสฺมา เตสํ วิสุํ คหณนฺติ อาห ‘‘อิทํ โน วีริเยนา’’ติอาทิฯ อิทํ โน วีริเยนาติ อิทํ ผลํ อมฺหากํ วีริเยน ปวตฺตํฯ