9. โปฏฺฐปาทสุตฺตวณฺณนา

โปฏฺฐปาทปริพฺพาชกวตฺถุวณฺณนา

[406] เอวํ มหาสีหนาทสุตฺตํ สํวณฺเณตฺวา อิทานิ โปฏฺฐปาทสุตฺตํ สํวณฺเณนฺโต ยถานุปุพฺพํ สํวณฺณโนกาสสฺส ปตฺตภาวํ วิภาเวตุํ, มหาสีหนาทสุตฺตสฺสานนฺตรํ สงฺคีตสฺส สุตฺตสฺส โปฏฺฐปาทสุตฺตภาวํ วา ปกาเสตุํ ‘‘เอวํ เม สุตํ…เป.… สาวตฺถิยนฺติ โปฏฺฐปาทสุตฺต’’นฺติ อาหฯ ‘‘สาวตฺถิย’’นฺติ อิทํ สมีปตฺเถ ภุมฺมนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘สาวตฺถิํ อุปนิสฺสายา’’ติ วุตฺตํ, จีวราทิปจฺจยปฏิพทฺธตาย อุปนิสฺสยํ กตฺวาติ อตฺโถฯ เชโต นาม ราชกุมาโร, เตน โรปิตตฺตา สํวฑฺฒิตตฺตา ปริปาลิตตฺตา เชตสฺส วนํ อุปวนนฺติ อตฺถมาห ‘‘เชตสฺส กุมารสฺส วเน’’ติฯ สุทตฺโต นาม คหปติ อนาถานํ ปิณฺฑสฺส ทายกตฺตา อนาถปิณฺฑิโกฯ เตน เชตสฺส หตฺถโต อฏฺฐารสหิรญฺญโกฏิสนฺถรเณน ตํ กิณิตฺวา อฏฺฐารสหิรญฺญโกฏีเหว เสนาสนํ การาเปตฺวา อฏฺฐารสหิรญฺญโกฏีเหว วิหารมหํ นิฏฺฐาเปตฺวา เอวํ จตุปญฺญาสหิรญฺญโกฏิปริจฺจาเคน โส อาราโม พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิยฺยาติโตฯ เตนาห ‘‘อนาถปิณฺฑิเกน คหปตินา อาราโม การิโต’’ติฯ ปุปฺผผลปลฺลวาทิคุณสมฺปตฺติยา, ปาณิโน นิวาสผาสุตาทินา วา วิเสเสน ปพฺพชิตา ตโต ตโต อาคมฺม รมนฺติ อนุกฺกณฺฐิตา หุตฺวา นิวสนฺติ เอตฺถาติ อาราโมฯ อถ วา ยถาวุตฺตคุณสมฺปตฺติยา ตตฺถ ตตฺถ คเตปิ อตฺตโน อพฺภนฺตเร อาเนตฺวา รเมตีติ อาราโมฯ

โผโฏ ยสฺส ปาเทสุ ชาโตติ โปฏฺฐปาโทฯ โผโฏ โปฏฺโฐติ หิ ปริยาโยฯ ปริพฺพาชโก ทุวิโธ ฉนฺนปริพฺพาชโก, อจฺฉนฺนปริพฺพาชโก จฯ ตตฺถ อจฺฉนฺนปริพฺพาชโกปิ อเจลโก อาชีวโกติ ทุวิโธฯ เตสุ อเจลโก สพฺเพน สพฺพํ นคฺโค, อาชีวโก ปน อุปริ เอกเมว วตฺถํ อุปกจฺฉกนฺตเร ปเวเสตฺวา ปริหรติ, เหฏฺฐา นคฺโคฯ อยํ ปน ทุวิโธเปส น โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ฉนฺนปริพฺพาชโก’’ติ, วตฺถจฺฉายาฉาทนปพฺพชฺชูปคตตฺตา ฉนฺนปริพฺพาชกสงฺขฺยํ คโตติ อตฺโถ ฯ พฺราหฺมณมหาสาโลติ มหาวิภวตาย มหาสารตํ ปตฺโต พฺราหฺมโณฯ

คณาจริโยติ สาเปกฺขตาย สมาโสฯ สมยนฺติ สามญฺญนิทฺเทโส, เอกเสสนิทฺเทโส วา, ตํ ตํ สมยนฺติ อตฺโถฯ ปวทนฺตีติ ปการโต วทนฺติ, อตฺตนา อตฺตนา อุคฺคหิตนิยาเมน ยถา ตถา สมยํ วทนฺตีติ อตฺโถฯ ตารุกฺโขติ ตสฺส นามํฯ ปภุติ สทฺเทน โตเทยฺยชาณุโสณีโสณทณฺฑกูฏทนฺตาทิเก สงฺคณฺหาติ, อาทิสทฺเทน ปน ฉนฺนปริพฺพาชกาทิเกฯ ตินฺทุโก นาม กาฬกฺขนฺธรุกฺโขฯ จีรนฺติ ปนฺติฯ ตินฺทุกา จีรํ เอตฺถ สนฺตีติ ตินฺทุกจีโรฯ ตถา เอกา สาลา เอตฺถาติ เอกสาลโกฯ ภูตปุพฺพคติยา ตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิมาหฯ อิติ กตฺวาติ อิมินา การเณนฯ ‘‘ตสฺมิ’’นฺติอาทินา ยถาปาฐํ วิภตฺยนฺตทสฺสนํฯ

อเนกาการานวเสสเญยฺยตฺถวิภาคโต, อปราปรุปฺปตฺติโต จ ภควโต ญาณํ โลเก ปตฺถฏมิว โหตีติ วุตฺตํ ‘‘สพฺพญฺญุตญฺญาณํ ปตฺถริตฺวา’’ติ, ยโต ตสฺส ญาณชาลตา วุจฺจติฯ เวเนยฺยานํ ตทนฺโตคธภาโว เหฏฺฐา วุตฺโตวฯ เวเนยฺยสตฺตปริคฺคณฺหนตฺถํ สมนฺนาหาเร กเต ปฐมํ เนสํ เวเนยฺยภาเวเนว อุปฏฺฐานํ โหติ, อถ สรณคมนาทิวเสน กิจฺจนิปฺผตฺติ วีมํสียตีติ อาห ‘‘กินฺนุ โข ภวิสฺสตีติ อุปปริกฺขนฺโต’’ติฯ นิโรธนฺติ สญฺญานิโรธํฯ นิโรธา วุฏฺฐานนฺติ ตโต นิโรธโต วุฏฺฐานํ สญฺญุปฺปตฺติํฯ สพฺพพุทฺธานํ ญาเณน สํสนฺทิตฺวาติ ยถา เต นิโรธํ, นิโรธโต วุฏฺฐานญฺจ พฺยากริํสุ, พฺยากริสฺสนฺติ จ, ตถา พฺยากรณวเสน สํสนฺทิตฺวาฯ กติปาหจฺจเยนาติ ทฺวีหตีหจฺจเยนฯ ปาฬิยเมว หิ อิมมตฺถํ วกฺขติฯ สรณํ คมิสฺสตีติ ‘‘สรณ’’มิติ คมิสฺสติฯ ‘‘หตฺถิสาริปุตฺโตติ หตฺถิสาริโน ปุตฺโต’’ติ (ที. นิ. ฏี. 1.406) อาจริเยน วุตฺตํฯ อธุนา ปน ‘‘จิตฺโต หตฺถิสาริปุตฺโต’’ ตฺเวว ปาโฐ ทิสฺสติ, จิตฺโต นาม หตฺถาจริยสฺส ปุตฺโตติ อตฺโถฯ

สุรตฺตทุปฏฺฏนฺติ รชเนน สมฺมา รตฺตํ ทิคุณํ อนฺตรวาสกํ ปริวตฺตนวเสน นิวาเสตฺวาฯ ‘‘ยุคนฺธรปพฺพตํ ปริกฺขิปิตฺวา’’ติ อิทํ ปริกปฺปวจนํ ‘‘ตาทิโส อตฺถิ เจ, ตํ วิยา’’ติฯ เมฆวณฺณนฺติ รตฺตเมฆวณฺณํ, สญฺฌาปภานุรญฺชิตเมฆสงฺกาสนฺติ อตฺโถฯ ปฐเมน เจตฺถ สณฺฐานสมฺปตฺติํ ทสฺเสติ, ทุติเยน วณฺณสมฺปตฺติํฯ เอกํสวรคตนฺติ วามํสวรปฺปวตฺตํฯ

ตถา หิ สุตฺตนิปาตฏฺฐกถายํ วงฺคีสสุตฺตวณฺณนายํ วุตฺตํ ‘‘เอกํสนฺติ จ วามํสํ ปารุปิตฺวา ฐิตสฺเสตํ อธิวจนํฯ ยโต ยถา วามํสํ ปารุปิตฺวา ฐิตํ โหติ, ตถา จีวรํ กตฺวาติ เอวมสฺสตฺโถ เวทิตพฺโพ’’ติ [สุ. นิ. อฏฺฐ. นิคฺโรธกปฺปสุตฺต (วงฺคีสสุตฺต) วณฺณนา] ตตฺถ เอตนฺติ ‘‘เอกํสํ จีวรํ กตฺวา’’ติ วจนํฯ ยโตติ ยถาวุตฺตวจนสฺส ปารุปิตฺวา ฐิตสฺเสว อธิวจนตฺตา เอวมสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพติ สมฺพนฺโธฯ ปจฺจคฺฆนฺติ เอกํ กตฺวา อนธิฏฺฐิตกาเล ปาเฏกฺกํ มหคฺฆํ, ปจฺจคฺฆํ วา อภินวํ, อพฺภุณฺเห ตงฺขเณ นิพฺพตฺตนฺติ อตฺโถฯ ปุริมญฺเจตฺถ อตฺถวิกปฺปํ เกจิ น อิจฺฉติฯ ตถา หิ อาจริเยเนว อุทานฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ‘‘ปจฺจคฺเฆติ อภินเว, ปจฺเจกํ มหคฺฆตาย ปจฺจคฺเฆติ เกจิ, ตํ น สุนฺทรํฯ น หิ พุทฺธา ภควนฺโต มหคฺฆํ ปฏิคฺคณฺหนฺติ, ปริภุญฺชนฺติ จา’’ติ, อิธาปิ เตน ปจฺฉิโมเยว อตฺถวิกปฺโป คหิโตฯ อภินวตาย ‘‘ปจฺจคฺฆ’’นฺติ จ อิทํ อาทิโต ตถา ลทฺธโวหาเรน, อนญฺญปริโภคตาย จ วุตฺตํ, ตถา วา สตฺถุ อธิฏฺฐาเนน ตํ ปตฺตํ สพฺพกาลํ ‘‘ปจฺจคฺฆ’’นฺเตฺวว วุจฺจติฯ เสลมยปตฺตนฺติ มุคฺควณฺณสิลามยํ จตุมหาราชทตฺติยํ ปตฺตํฯ อยเมว หิ ภควตา นิจฺจปริภุตฺโต ปตฺโต สมจิตฺตสุตฺตวณฺณนาทีสุปิ (อ. นิ. อฏฺฐ. 2.2.37) ตถา วุตฺตตฺตาฯ

[407] อตฺตโน รุจิวเสน อชฺฌาสยวเสน, น ปเรหิ อุสฺสาหิโตติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘อติปฺปคภาวเมว ทิสฺวา’’ติ จ อิทํ ภูตกถนํ น ตาว ภิกฺขาจรณเวลา สมฺปตฺตาติ ทสฺสนตฺถํฯ ภควา หิ ตทา กาลสฺเสว วิหารโต นิกฺขนฺโต ‘‘วาสนาภาคิยาย ธมฺมเทสนาย โปฏฺฐปาทํ อนุคฺคณฺหิสฺสามี’’ติฯ ปาฬิยํ อติปฺปโค โขติ เอตฺถ ‘‘ปโค’’ติ อิทํ กจฺจายนมเตน ป-อิจฺจุปสคฺคโต โอ-การค-การาคมเน สิทฺธํฯ ป-สทฺโทเยว ปาโตอตฺถํ วทติฯ อญฺเญสํ ปน สทฺทวิทูนํ มเตน ปาโตปทมิว เนปาติกํฯ เตเนว ตตฺถ ตตฺถ อฏฺฐกถาสุ (ที. นิ. อฏฺฐ. 3.1) วุตฺตํ ‘‘อติปฺปโค โขติ อติวิย ปาโต’’ติฯ อปิจ ปฐมํ คจฺฉติ ทิวสภาเวน ปวตฺตตีติ ปโคติ นิพฺพจนํ อิมินา ทสฺสิตํฯ ทุวิโธ ขลุสทฺโท วิย หิ ปโคติ สทฺโท นามนิปาโตปสคฺควเสน ติวิโธฯ เอวญฺหิ อิธ ‘‘อติปฺปคภาวเมว ทิสฺวา’’ติ วจนํ อุปปนฺนํ โหติฯ

ยํนูนาติ เอส นิปาโต อญฺญตฺถ สํสยปริทีปโน, อิธ ปน สํสยปติรูปกปริทีปโนวฯ กสฺมา ‘‘สํสยปริทีปเน’’ติ วุตฺตํ, นนุ พุทฺธานํ สํสโย นตฺถีติ อาห ‘‘พุทฺธานญฺจา’’ติอาทิฯ สํสโย นาม นตฺถิ โพธิมูเล เอว ตสฺส สมุคฺฆาฏิตตฺตาฯ ปริวิตกฺกปุพฺพภาโคติ อธิปฺเปตกิจฺจสฺส ปุพฺพภาเค ปวตฺตปริวิตกฺโกฯ เอสาติ ‘‘กริสฺสาม, น กริสฺสามา’’ติอาทิโก เอส จิตฺตาจาโร สพฺพพุทฺธานํ ลพฺภติ สมฺภวติ วิจารณวเสเนว ปวตฺตนโต, น ปน สํสยวเสนฯ เตนาหาติ เยเนส สพฺพพุทฺธานํ ลพฺภติ, เตน ภควา เอวมาหาติ อิมเมว ปาฬิํ อิมสฺส อตฺถสฺส สาธกํ กโรติฯ อยํ อฏฺฐกถาโต อปโร นโย – ยํนูนาติ ปริกปฺปเน นิปาโตฯ ‘‘อุปสงฺกเมยฺย’’นฺติ กิริยาปเทน วุจฺจมาโนเยว หิ อตฺโถ อเนน โชตียติฯ ตสฺมา อหํ ยํนูน ยทิ ปน อุปสงฺกเมยฺยํ สาธุ วตาติ โยชนาฯ ‘‘ยทิ ปนา’’ติ อิทมฺปิ เตน สมานตฺถนฺติ วุตฺตํ ‘‘ยทิ ปนาหนฺติ อตฺโถ’’ติฯ

[408] อสฺสาติ ปริพฺพาชกปริสายฯ อุทฺธํคมนวเสนาติ อุนฺนตพหุลตาย อุคฺคนฺตฺวา อุคฺคนฺตฺวา ปวตฺตนวเสนฯ ทิสาสุ ปตฺถฏวเสนาติ วิปุลภาเวน ภูตปรมฺปราย สพฺพทิสาสุ ปตฺถรณวเสนฯ เอตฺถ จ ปาฬิยํ ยถา อุนฺนตปาโย สทฺโท อุนฺนาโท, เอวํ วิปุลภาเวน อุปรูปริ ปวตฺโตปิ อุนฺนาโทเยวาติ ตทุภยํ เอกชฺฌํ กตฺวา ‘‘อุนฺนาทินิยา’’ติ วุตฺตํ, ปุน ตทุภยเมว วิภาคํ กตฺวา ‘‘อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทายา’’ติฯ อโต ปาฬินยานุรูปเมว อตฺถํ วิวรตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ อิทานิ ปริพฺพาชกปริสาย อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทตาการณํ, ตสฺส จ ปวตฺติอาการํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เตสญฺหี’’ติอาทิมาหฯ พาลาตเปติ อภินวุคฺคตสูริยาตเปฯ กามสฺสาโท นาม กามคุณสฺสาโทฯ ภวสฺสาโท นาม กามราคาทิสหคโต ภเวสุ อสฺสาโทฯ

สูริยุคฺคมเน ขชฺโชปนมิว นิปฺปภตํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ขชฺโชปนกูปมา ชาตา’’ติฯ ลาภสกฺกาโรปิ โน ปริหีโนติ อตฺโถ พาเวรุชาตเกน (ชา. 1.4.154) ทีเปตพฺโพฯ ปริสโทโสติ ปริสาย ปวตฺตโทโสฯ

[409] สณฺฐเปสีติ สญฺญมนวเสน สมฺมเทว ฐเปสิฯ

สณฺฐปนญฺเจตฺถ ติรจฺฉานกถาย อญฺญมญฺญสฺมิํ อคารวสฺส จชาปนวเสน อาจารสิกฺขาปนํ , ยถาวุตฺตโทสสฺส นิคูหนญฺจ โหตีติ อาห ‘‘สิกฺขาเปสี’’ติอาทิฯ นนฺติ ปริสํฯ อปฺปสทฺทนฺติ นิสฺสทฺทํ อุจฺจาสทฺทมหาสทฺทาภาวํฯ ‘‘เอโก นิสีทตี’’ติอาทิ อตฺถาปตฺติทสฺสนํฯ วุทฺธินฺติ ลาภคุณวุทฺธิํฯ ปตฺถยมาโนติ ปตฺถยนเหตุฯ มานนฺเต หิ ลกฺขเณ, เหตุมฺหิ จ อิจฺฉนฺติ สทฺทวิทูฯ อิทานิ ตมตฺถํ วิตฺถาเรตุํ ‘‘ปริพฺพาชกา กิรา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ อปรทฺธนฺติ อปรชฺฌิตํฯ นปฺปมชฺชนฺตีติ ปมาทํ น อาปชฺชนฺติ, น อคารวํ กโรนฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ

[410] โน อาคเต อานนฺโทติ อมฺหากํ ภควติ อาคเต อานนฺโท ปีติ โหติฯ ‘‘จิรสฺสํ โข ภนฺเต ภควา อิมํ ปริยายมกาสี’’ติ วจนํ ปุพฺเพปิ ตตฺถ อาคตปุพฺพตฺตา วุตฺตวจนมิว โหตีติ โจทนํ สมุฏฺฐาเปตฺวา ปริหรนฺโต ‘‘กสฺมา อาหา’’ติอาทิมาหฯ ปิยสมุทาจาราติ ปิยาลาปาฯ ตสฺมาติ ตถา ปิยสมุทาจารสฺส ปวตฺตนโตฯ น เกวลํ อยเมว, อถ โข อญฺเญปิ ปพฺพชิตา เยภุยฺเยน ภควโต อปจิติํ กโรนฺเตวาติ ตทญฺเญสมฺปิ พาหุลฺลกมฺเมน ตทตฺถํ สาเธตุํ ‘‘ภควนฺตญฺหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ การณมาห ‘‘อุจฺจากุลีนตายา’’ติ , มหาสมฺมตราชโต ปฏฺฐาย อสมฺภินฺนขตฺติยกุลตายาติ อตฺโถฯ ตถา หิ โสณทณฺเฑน วุตฺตํ ‘‘สมโณ ขลุ โภ โคตโม อุจฺจากุลา ปพฺพชิโต อสมฺภินฺนขตฺติยกุลา’’ติ, (ที. นิ. 1.304) เตน สาสเน อปฺปสนฺนานมฺปิ กุลคารเวน ภควติ อปจิติํ ทสฺเสติฯ เอตสฺมิํ อนฺตเร กา นาม กถาติ ยถาวุตฺตปริจฺเฉทพฺภนฺตเร กีทิสา นาม กถาฯ วิปฺปกตาติ อารทฺธา หุตฺวา อปริโยสิตาฯ ‘‘กา กถา วิปฺปกตา’’ติ ปน วทนฺโต อตฺถโต ตสฺสา ปริโยสาปนํ ปฏิชานาติ นามฯ กา กถาติ จ อวิเสสโจทนา, ตสฺมา ยสฺสา ตสฺสา สพฺพสฺสาปิ กถาย ปริโยสาปนํ ปฏิญฺญาตํ โหติ, ตญฺจ ปฏิชานนํ ปเทสญฺญุโน อวิสํยนฺติ อาห ‘‘ยาว…เป.… สพฺพญฺญุปวารณํ ปวาเรสี’’ติฯ เอสาติ ปริพฺพาชกปริสาย กถิตา ราชกถาทิกาฯ นิสฺสาราติ นิรตฺถกภาเวน สารรหิตาฯ

อภิสญฺญานิโรธกถาวณฺณนา

[411] ‘‘ติฏฺฐเตสา’’ติ เอตสฺส อาปนฺนมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สเจ’’ติอาทิมาหฯ สุการณนฺติ สุนฺทรํ อตฺถาวหํ หิตาวหํ การณํฯ ยตฺถาติ อญฺญตริสฺสํ สาลายํฯ นานาติตฺถสงฺขาตาสุ ลทฺธีสุ นิยุตฺตาติ นานาติตฺถิยาณิยสทฺเทนฯ ณิกสทฺเทน วา ก-การสฺส ย-การํ กตฺวา ยถา ‘‘อนฺติโย’’ติฯ ‘‘อยํ กิํ วทติ อยํ กิํ วทตี’’ติ กุตูหลํ โกลาหลเมตฺถ อตฺถีติ โกตูหลา, สา เอว สาลา โกตูหลสาลาติ อาห ‘‘โกตูหลุปฺปตฺติฏฺฐานโต’’ติฯ อุปสคฺคมตฺตํ ธาตฺวตฺถานุวตฺตนโตฯ สญฺญาสีเสนายํ เทสนา, ตสฺมา สญฺญาสหคตา สพฺเพปิ ธมฺมา คยฺหนฺติ, ตตฺถ ปน จิตฺตํ ปธานนฺติ วุตฺตํ ‘‘จิตฺตนิโรเธ’’ติฯ ปหานวเสน ปน อจฺจนฺตนิโรธสฺส เตหิ อนธิปฺเปตตฺตา, อวิสยตฺตา จ ‘‘ขณิกนิโรเธ’’ติ อาหฯ กามํ โสปิ เตสํ อวิสโยว, อตฺถโต ปน นิโรธกถา วุจฺจมานา ตตฺเถว ติฏฺฐติ, ตสฺมา อตฺถาปตฺติมตฺตํ ปติ ตถา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตสฺสาติ อภิสญฺญานิโรธกถายฯ ‘‘กิตฺติโฆโส’’ติ ‘อโห พุทฺธานุภาโว, ภวนฺตรปฏิจฺฉนฺนมฺปิ การณํ เอวํ หตฺถามลกํ วิย ปจฺจกฺขโต ทสฺเสติ, สาวเก จ เอทิเส สํวรสมาทาเน ปติฏฺฐาเปตี’ติ ถุติโฆโส ยาว ภวคฺคา ปตฺถรตีติฯ อาจริเยน วุตฺตํฯ อิทานิ ปน ‘‘สกลชมฺพุทีเป ภควโต กถากิตฺติโฆโส ปตฺถรตี’’ติ ปาโฐ ทิสฺสติฯ ปฏิภาคกิริยนฺติ ปฬาสวเสน ปฏิภาคภูตํ ปโยคํฯ ภวนฺตรสมยนฺติ ตตฺร ตตฺร วุฏฺฐานสมยํ อภูตปริกปฺปิตํ กิญฺจิ อุสฺสาริยวตฺถุํ อตฺตโน สมยํ กตฺวา กเถนฺติฯ กิญฺจิเทว สิกฺขาปทนฺติ ‘‘เอกมูลเกน ภวิตพฺพํ, เอตฺตกํ เวลํ เอกสฺมิํเยว ฐาเน นิสีทิตพฺพ’’นฺติ เอวมาทิกํ กิญฺจิเทว การณํ สิกฺขาโกฏฺฐาสํ กตฺวา ปญฺญเปนฺติฯ นิโรธกถนฺติ นิโรธสมาปตฺติกถํฯ

เตสูติ โกตูหลสาลายํ สนฺนิปติเตสุ นานาติตฺถิยสมณพฺราหฺมเณสุฯ เอกจฺเจติ เอเกฯ ปุริโมติ ‘‘อเหตู อปฺปจฺจยา ปุริสสฺส สญฺญา อุปฺปชฺชนฺติปิ นิรุชฺฌนฺติปี’’ติอาทินา วุตฺตวาทีฯ เอตฺถาติ จตูสุ วาทีสุฯ ยฺวายํ อิธ อุปฺปชฺชตีติ สมฺพนฺโธฯ สมาปตฺตินฺติ อสญฺญีภวาวหํ วาโยกสิณปริกมฺมํ, อากาสกสิณปริกมฺมํ วา รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานสมาปตฺติํ, ปญฺจมชฺฌานสมาปตฺติํ วาฯ นิโรเธติ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน สญฺญานิโรเธฯ