สีลสมาธิปญฺญาสมฺปทาวณฺณนา

[400-1] ปณฺฑิโตติ เหตุสมฺปตฺติสิทฺเธน ปณฺฑิจฺเจน สมนฺนาคโตฯ กถํ อุคฺคเหสีติ ปริปกฺกญาณตฺตา ฆเฏ ปทีเปน วิย อพฺภนฺตเร สมุชฺชลนฺเตน ปญฺญาเวยฺยตฺติเยน ตตฺถ ตตฺถ ภควตา เทสิตมตฺถํ ปริคฺคณฺหนฺโต ตํ เทสนํ อุปธาเรสิฯ ยสฺมา อุคฺคเหสิ, ตสฺมา…เป.… วิทิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺส จาติ โย อเจลโก โหติ, ยาว อุทโกโรหนานุโยคมนุยุตฺโต วิหรติ, ตสฺส จฯ ตสฺส เจติ วา ปทจฺเฉโท, อภาวิตา อสจฺฉิกตา โหติ เจติ โยชนาฯ ตา สมฺปตฺติโย ปุจฺฉามิ, ยาหิ สมโณ จ พฺราหฺมโณ จ โหตีติ อธิปฺปาโยฯ สีลสมฺปทาทิวิชานนตฺถนฺติ สีลสมฺปทาทิวิชานนเหตุฯ ‘‘กสฺมา ปุจฺฉตี’’ติ หิ วุตฺตํฯ อถ-สทฺโท เจตฺถ การเณฯ เอวมีทิเสสุฯ สีลสมฺปทายาติ เอตฺถ อิติสทฺโท อาทิอตฺโถ, อุปลกฺขณนิทฺเทโส วายํ, เตน ‘‘จิตฺตสมฺปทาย, ปญฺญาสมฺปทายา’’ติ ปททฺวยํ สงฺคณฺหาติฯ เตนาห ‘‘สีลจิตฺตปญฺญาสมฺปทาหิ อญฺญา’’ติฯ อิเมหิ จ อเสกฺขสีลาทิกฺขนฺธตฺตยํ สงฺคหิตนฺติ วุตฺตํ ‘‘อรหตฺตผลเมวา’’ติฯ ตตฺถ การณํ ทสฺเสติ ‘‘อรหตฺตผลปริโยสาน’’นฺติอาทินาฯ อิทญฺหิ กาโกโลกนมิว อุภยาเปกฺขวจนํฯ

สีหนาทกถาวณฺณนา

[402] อนุตฺตรนฺติ อนญฺญสาธารณตาย, อนญฺญสาธารณตฺถวิสยตาย จ อนุตฺตรํฯ มหาสีหนาทนฺติ มหนฺตํ พุทฺธสีหนาทํฯ อติวิย อจฺจนฺตวิสุทฺธตาย ปรมวิสุทฺธํฯ ‘‘ปรมนฺติ อุกฺกฏฺฐํฯ เตนาห ‘อุตฺตม’นฺติ’’ อาจริเยน วุตฺตํ, อุกฺกฏฺฐปริยาโย จ ปรมสทฺโท อตฺถีติ ตสฺสาธิปฺปาโยฯ สีลเมวาติ โลกิยสีลมตฺตตฺตา สีลสามญฺญเมวฯ ยถา อนญฺญสาธารณํ ภควโต โลกุตฺตรสีลํ สวาสนปฏิปกฺขธมฺมวิทฺธํสนโต, เอวํ โลกิยสีลมฺปิ อนญฺญสาธารณเมว ตทนุจฺฉวิกภาเวน ปวตฺตตฺตาฯ เอวญฺหิ ‘‘นาหํ ตตฺถา’’ติ ปาฬิวจนํ อุปปนฺนํ โหติฯ ‘‘ยาวตา กสฺสป อริยํ ปรมํ สีล’’นฺติ อิทํ ‘‘สีลสฺส วณฺณํ ภาสนฺตี’’ติ เอตฺถ อาการทสฺสนํฯ ‘‘ยทิทํ อธิสีล’’นฺติ อิทํ ปน ‘‘ตตฺถา’’ติ ปททฺวเย อนิยมวจนํ ฯ ‘‘ยทิทํ อธิสีล’’นฺติ จ โลกิยโลกุตฺตรวเสน ทุวิธมฺปิ พุทฺธสีลํ เอกชฺฌํ กตฺวา วุตฺตํ, ตสฺมา ต-สทฺเทนปิ อุภยสฺเสว ปรามสนนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘ตตฺถ สีเลปิ ปรมสีเลปี’’ติอาทิมาหฯ สมสมนฺติ สเมน วิเสสนภูเตน สีเลน สมนฺติ อตฺถํ วิญฺญาเปตุํ ‘‘มม สีลสเมน สีเลน มยา สม’’นฺติ วุตฺตํฯ ตสฺมิํ สีเลติ ทุวิเธปิ สีเลฯ อิติ อิมนฺติ เอวํ อิมํ สีลวิสยํฯ ปฐมนฺติ อุปฺปตฺติกฺกมโต ปฐมํ ปวตฺตตฺตา ปฐมภูตํฯ

ตปตีติ กิเลเส สนฺตปฺปติ, วิธมตีติ อตฺโถฯ ‘‘ตเทวา’’ติ อิมินา ตุลฺยาธิกรณสมาสมาหฯ ชิคุจฺฉตีติ หีเฬติ ลามกโต ฐเปติฯ อารกา กิเลเสหีติ กตฺวา นิทฺโทสตฺตา อริยาฯ อารมฺภวตฺถุวเสนาติ อฏฺฐารมฺภวตฺถุวเสนฯ วิปสฺสนาวีริยสงฺขาตาติ วิปสฺสนาสมฺปยุตฺตวีริยสงฺขาตาฯ โลกิยมตฺตตฺตา ตโปชิคุจฺฉาวฯ มคฺคผลสมฺปยุตฺตา วีริยสงฺขาตา ตโปชิคุจฺฉาติ อธิการวเสน สมฺพนฺโธฯ