สมนุยุญฺชาปนกถาวณฺณนา

[385] อนฺตมิติ อาณตฺติยํ ปญฺจมีอตฺตโนปทํฯ ลทฺธิํ ปุจฺฉนฺโตติ ‘‘กิํ สมโณ โคตโม สํกิเลสธมฺเม อนวเสสํ ปหาย วตฺตติ, อุทาหุ ปเร คณาจริยา, เอตฺถ ตาว อตฺตโน ลทฺธิํ วเทหี’’ติ เอวํ ปฏิญฺญาตํ สิทฺธนฺตํ ปุจฺฉนฺโตฯ การณํ ปุจฺฉนฺโตติ ‘‘สมโณว โคตโม สํกิเลสธมฺเม อนวเสสํ ปหาย วตฺตตี’’ติ วุตฺเต ‘‘การเณนปิ เอตมตฺถํ คาหยา’’ติ เอวํ เหตุํ ปุจฺฉนฺโตฯ อุภยํ ปุจฺฉนฺโตติ ‘‘อิทํ นาเมตฺถ การณ’’นฺติ การณํ วตฺวา ปฏิญฺญาเต อตฺเถ สาธิยมาเน อนฺวยโต, พฺยติเรกโต จ การณํ สมตฺเถตุํ สทิสาสทิสปฺปเภทํ อุปโมทาหรณทฺวยํ ปุจฺฉนฺโตฯ อปิจ เหตุปโมทาหรณวเสน ติลกฺขณสมฺปตฺติยา ยถาปฏิญฺญาเต อตฺเถ สาธิเต สมฺมเทว อนุ ปจฺฉา ภาสนฺโต นิคเมนฺโตปิ สมนุภาสติ นามาติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘อุปสํหริตฺวา’’ติ ปาฐเสโสฯ ‘‘กิํ เต’’ติอาทิ อุปสํหรณาการทสฺสนํ ฯ ทุติยปเทปีติ ‘‘สงฺเฆน วา สงฺฆ’’นฺติ ปเทปิฯ วจนเสสํ, อุปสํหรณาการญฺจ สนฺธาย ‘‘เอเสว นโย’’ติ วุตฺตํฯ

ตมตฺถนฺติ ตํ ปหาตพฺพธมฺมานํ อนวเสสํ ปหาย วตฺตนสงฺขาตํ, สมาทาตพฺพธมฺมานํ อนวเสสํ สมาทาย วตฺตนสงฺขาตญฺจ อตฺถํฯ โยเชตฺวาติ อกุสลาทิปเทหิ โยเชตฺวาฯ อโกสลฺลสมฺภูตาทิอตฺเถน อกุสลา เจว ตโตเยว อกุสลาติ จ สงฺขาตา, สงฺขาตสทฺโท เจตฺถ ญาตตฺโถ, โกฏฺฐาสตฺโถ จ ยุชฺชตีติ อาห ‘‘ญาตา, โกฏฺฐาสํ วา กตฺวา ฐปิตา’’ติ, ปุริเมน เจตฺถ ปเทน เอกนฺตากุสเล วทติ, ปจฺฉิเมน ตํ สหคเต, ตปฺปฏิปกฺขิเย จฯ เอวญฺหิ โกฏฺฐาสกรเณน ฐปนํ อุปปนฺนํ โหติฯ อกุสลปกฺขิกภาเวน หิ ววตฺถาปนํ โกฏฺฐาสกรณํฯ อวชฺชสทฺโท โทสตฺโถ คารยฺหปริยายตฺตา, อ-สทฺทสฺส จ ตพฺภาววุตฺติโตติ อาห ‘‘สโทสา’’ติฯ อริยา นาม นิทฺโทสาฯ อิเม ปน อกุสลา กถญฺจิปิ นิทฺโทสา น โหนฺตีติ นิทฺโทสฏฺเฐน อริยา ภวิตุํ นาลํ อสมตฺถาฯ

[386-392] ‘‘ย’’นฺติ เอตํ การเณ ปจฺจตฺตวจนนฺติ ทสฺเสติ ‘‘เยนา’’ติ อิมินาฯ ยํ วา ปนาติ อสมฺภาวนาวจนเมตํ, ยํ วา ปน กิญฺจีติ อตฺโถฯ ปหาย วตฺตนฺตีติ จ อตฺถวสา ปุถุวจนวิปริณาโมติ วุตฺตํ ‘‘ยํ วา ตํ วา อปฺปมตฺตกํ ปหาย วตฺตนฺตี’’ติฯ คณาจริยา เจตฺถ ปูรณมกฺขลิอาทโยฯ สตฺถุปภวตฺตา สงฺฆสฺส สงฺฆสมฺปตฺติยาปิ สตฺถุสมฺปตฺติ วิภาวียตีติ อาห ‘‘สงฺฆ…เป.… สิทฺธิโต’’ติ, สา ปน ปสํสา ปสาทเหตุกาติ ปสาทมุเขน ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปสีทมานาปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ สมฺปิณฺฑนตฺเถน ปิ-สทฺเทน อปฺปสีทมานาปิ เอวเมว น ปสีทนฺตีติ สมฺปิณฺเฑติฯ ยถา หิ อนฺวยโต สตฺถุสมฺปตฺติยา สาวเกสุ, สาวกสมฺปตฺติยา จ สตฺถริ ปสาโท สมุจฺจียติ, เอวํ พฺยติเรกโต สตฺถุวิปตฺติยา สาวเกสุ, สาวกวิปตฺติยา จ สตฺถริอปฺปสาโทติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘ตถา หี’’ติอาทิ ตพฺพิวรณํฯ สรีรสมฺปตฺตินฺติ รูปสมฺปตฺติํ, รูปกายปาริปูรินฺติ อตฺโถฯ รูปปฺปมาเณ สตฺเต สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ, ‘‘ธมฺมเทสนํ วา สุตฺวา’’ติ อิทนฺตุ โฆสปฺปมาเณ, ธมฺมปฺปมาเณ จ, ‘‘ภิกฺขูนํ ปนาจารโคจร’’นฺติอาทิํ ปน ธมฺมปฺปมาเณ, ลูขปฺปมาเณ จฯ